4 Μαΐ 2025

Αιγαιοπελαγίτικες Ποιητικές Πολιτισμικές Αναπαραστάσεις: Η Ποίηση του Άρη Χαραλαμπάκη - Γράφει ο Μ. Γ. Βαρβούνης*

Άρης Χαραλαμπάκης
Ο Αριστογείτων (Άρης) Χαραλαμπάκης γεννήθηκε το 1944 στον Πύργο της Σάμου, και μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο ευφήμως γνωστό Πυθαγόρειο Γυμνάσιο του νησιού εισήχθη στην Στρατιωτική Ιατρική Σχολή, και αποφοίτησε το 1969 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ειδικεύθηκε στην Παθολογία και την Καρδιολογία, και το 1976 πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Καρδιολογία.
 
Υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις; Ευθύνης, με πραγματική επιτελική σημασία για τον χώρο της στρατιωτικής υγείας: Διευθυντής της Καρδιολογικής Κλινικής του 401 ΓΣΝΑ για πολλά χρόνια, Διευθυντής της Ανώτατης Υγειονομικής Επιτροπής του Στρατού (ΑΣΥΕ), Γενικός Διευθυντής των τριών στρατιωτικών νοσοκομείων της Αθήνας (414 ΣΝΕΝ, 401 ΓΣΝΑ, ΝΙΜΙΤΣ), αλλά και πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Συγγενών Καρδιοπαθειών της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Αποστρατεύθηκε το 2005 με τον βαθμό του Αντιστρατήγου.

Παραλλήλως όμως με την ιατρική σταδιοδρομία του, ο κ. Χαραλαμπάκης επιδόθηκε με εξαιρετική επιτυχία και στην ποίηση: έχει εκδώσει μέχρι σήμερα δεκαπέντε ποιητικές συλλογές, οι τέσσερις από τις οποίες ανήκουν στην κατηγορία της ποίησης για παιδιά. Μάλιστα, το έργο του έχει εκδοθεί από σημαντικούς ελληνικούς εκδοτικούς οίκους, όπως οι εκδόσεις Καπόν, Ιωλκός, Ελληνικά Γράμματα, Άγκυρα, Υπερόριος και Αγγελάκη.

Την απήχηση και την αναγνώριση του ποιητικού έργου του δείχνουν και οι κατά καιρούς αναγνωρίσεις του: έξι ποιητικές συλλογές του έχουν τιμηθεί με Πρώτα Βραβεία αντιστοίχων διαγωνισμών. Υπήρξε Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρών Λογοτεχνών, και είναι μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων, καθώς και του Συλλόγου των Ιατρών, Φίλων του Λόγου, της Τέχνης, της Μουσικής. Επίσης έχει τιμηθεί με το Χρυσό Μετάλλιο Πνευματικής Αξίας Α΄ Τάξεως για τη συνολική προσφορά του στα ελληνικά γράμματα από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών[1].

Αξίζει νομίζω να αναφερθούν εδώ οι τίτλοι των βιβλίων του, πέραν αυτών για τα οποία γίνεται εκτενής λόγος στη συνέχεια: Μετέωρη αγάπη (2000) – Στ’ ουρανού το φως (2002 – Α΄ Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Χριστιανικών Γραμμάτων) – Δυτικό παράθυρο (2003) – Κόκκινο φεγγάρι (2005) – Ικάριος άνεμος (2008) – Η χελιδονοφωλιά (2011 – Α΄ Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών) – Κουβεντούλα με το φεγγάρι (2011 - Α΄ Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών) – Το χρυσάφι του κόσμου ((2011 - Α΄ Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών) – Σταλαγματιές Αιγαίου (2012) – Νεοέλληνες (2013) – Σάμος αγαπημένη (2016) – Πάτμος ευλογημένη (2016) – Η μελωδία των ζώων (2017 – Α΄ Βραβείο Παιδικής Ποίησης και Εικονογράφησης). Επίσης έχει κυκλοφορηθεί και ένα CD με δεκαπέντε ποιήματά του μελοποιημένα από τη συλλογή Μετέωρη αγάπη, το 2010, από την Music Corner[2], κάτι που επίσης υποδεικνύει την διάδοση και την αποδοχή του έργου του.

Να σημειωθεί ότι τα τρία πρώτα βιβλία του Άρη Χαραλαμπάκη, με τα οποία θα ασχοληθούμε στη συνέχεια, που εκδόθηκαν τη διετία 2020-2022, πήραν το Α΄ Βραβείο Ολοκληρωμένων Έργων στον πανελλήνιο και Παγκύπριο Διαγωνισμό της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, του έτους 2022.

Όπως και κατά το παρελθόν έχουμε σημειώσει, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις τα έργα της λογοτεχνίας, ιδιαίτερα η πεζογραφία, μπορούν να αποτελέσουν πηγές και για τη Λαογραφία. Αρκεί ο εκάστοτε ερευνητής να έχει υπόψη του ότι πρόκειται όχι για αμιγές εθνογραφικό κείμενο, αλλά για λογοτεχνικές αναπαραστάσεις, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πηγές του λαογραφικού έργου υπό συγκεκριμένες μεθοδολογικές δεσμεύσεις, που σχετίζονται με την εξακρίβωση του υλικού, κυρίως με τη μέθοδο του τριγωνισμού[3]. Αλλά και από την ποίηση μπορούμε να αντλήσουμε εθνογραφικές πληροφορίες, καθώς σε αυτήν αποτυπώνονται συναισθήματα και προδιαθέσεις, νοοτροπίες και απόψεις, οι οποίες στηρίζουν τις παραδοσιακές συμπεριφορές.


Ειδικότερα όσον αφορά το έργο του Άρη Χαραλαμπάκη, θα διατυπωθούν στη συνέχεια ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με την αποτύπωση νησιώτικων πολιτισμικών αναπαραστάσεων σε ορισμένες από τις πλέον πρόσφατες ποιητικές συλλογές του. Και τούτο με τη σαφή σημείωση ότι πρόκειται για ένα έργο υπό εξέλιξη, συνεπώς δεν μπορεί να διατυπωθεί μια οριστική κρίση, δεδομένου ότι περιμένουμε ακόμη πολλές λογοτεχνικές εκπλήξεις από την παραγωγική γραφίδα του.

Πριν όμως από το ποιητικό έργο του, και ακριβώς επειδή αποτελεί τη βάση για τη συλλογή που θα σχολιαστεί στη συνέχεια, θα ασχοληθούμε με ένα εκλαϊκευτικό ιατρικό βιβλίο του, που τιτλοφορείται Η καρδιά και τα μυστικά της. 130 πρακτικές ερωτήσεις με εκλαϊκευμένες απαντήσεις (Αθήνα 2020, έκδ. Αγγελάκη, σελ. 251). Πρόκειται για το δέκατο πέμπτο στη σειρά βιβλίο του. Το βιβλίο αυτό, με την καλαίσθητη τυπογραφική εμφάνιση και διακόσμηση, που περιλαμβάνει φωτογραφίες, σχέδια και έργα τέχνης – με τη φροντίδα του ίδιου του κ. Χαραλαμπάκη, αλλά και του σπουδαίου ζωγράφου κ. Γιώργου Σταθόπουλου - μετά τον πρόλογο (σ. 15) και την εισαγωγή (σ. 17) χωρίζεται σε εννέα κεφάλαια, υπό τους εξής ενδεικτικούς τίτλους: Η καρδιά σαν αντλία (σ. 25) – Εξετάσεις της καρδιάς (σ. 49) – Στεφανιαία νόσος (σ. 69) – Χοληστερίνη (σ. 91) – Υπέρταση (σ. 105) – Πρόληψη των καρδιοπαθειών (σ. 129) – Οι κυριότερες καρδιοπάθειες (σ. 184) – Παθήσεις των αγγείων (σ. 225) – Η καρδιά πέρα απ’ τους παλμούς της (σ. 237), ενώ ο τόμος ολοκληρώνεται με ευρετήριο όρων και εννοιών (σ. 245). 


Πρόκειται αναμφίβολα για εκλαϊκευτικό βιβλίο των σχετικών με την καρδιά και τις παθήσεις της ιατρικών γνώσεων και δεδομένων, το οποίο αντλεί το κύρος του από την εξέχουσα επιστημονική φυσιογνωμία και προσωπικότητα του συγγραφέα. του. Δεν περιλαμβάνει ειδική ορολογία, ώστε να είναι προσιτό από το ευρύτερο κοινό, ταυτοχρόνως όμως έχει γραφτεί με βάση την τελευταία βιβλιογραφία και τα σχετικά πορίσματα της ιατρικής επιστήμης, γι’ αυτό άλλωστε και η γνώση που παρέχει είναι έγκυρη, επικαιροποιημένη και πλήρως αξιόπιστη, ώστε να αποτελεί πολύτιμο εγχειρίδιο για το ευρύτερο ενδιαφερόμενο κοινό.

Το τελευταίο μάλιστα κεφάλαιο, όπου τα σχετικά με τις αναφορές στην καρδιά στις εικαστικές τέχνες και την τέχνη του λόγου, αλλά και τις αντιλήψεις για την καρδιά ως έδρα των συναισθημάτων και ως «έδρα της ψυχής», ή με την επίδραση της μουσικής στην καρδιά, φανερώνει και την λιπαρή ευρύτερη παιδεία του λόγιου συγγραφέα. Συνελόντι ειπείν πρόκειται για βιβλίο που συνδυάζει την επιστημονική γνώση με την λογοτεχνική ικανότητα και το ανάλογο τάλαντο του συγγραφέα και αποτελεί όχι μόνο εξαιρετικά χρήσιμο αλλά και λογοτεχνικά ευχάριστο ανάγνωσμα προς όλους, φανερώνοντας την επιστημονική πείρα αλλά και τις λογοτεχνικές δεξιότητές του. 


Στο βιβλίο αυτό, στηρίζεται ουσιαστικά η ποιητική συλλογή Η καρδιά σε ποιητικούς ρυθμούς (Αθήνα 2020, έκδ. Αγγελάκη, σελ. 182)[4]. Και στο βιβλίο αυτό η επιστημονική και η λογοτεχνική – ποιητική υπόσταση και ιδιότητα του συγγραφέα του συμφύρονται και συνδυάζονται, ώστε να δώσουν ένα λαμπρό συνδυαστικό αποτέλεσμα. Περιλαμβάνονται εδώ 130 ποιήματα του κ. Χαραλαμπάκη, τα οποία αναφέρονται στην καρδιά και στις παθήσεις της (σ. 19 κ.εξ.) μετά από σύντομο πρόλογο (σ. 15), ενώ στο δεύτερο μέρος του βιβλίου παρατίθενται ανθολογημένα 28 ποιήματα (σ. 153) όπως ο ίδιος ο συγγραφέας τα ορίζει «που έχουν σχέση με την καρδιά και την ιατρική από προηγούμενες ποιητικές συλλογές». Κι εδώ η καλαίσθητη, ενδεικτική, διακριτική και καίρια εικονογράφηση έχει γίνει με τη φροντίδα του ίδιου του κ. Χαραλαμπάκη, αλλά και του σπουδαίου ζωγράφου κ. Γιώργου Σταθόπουλου.

Τα ποιήματα του πρώτου και κύριου μέρους της συλλογής αυτής αποτελούν ποιητικές απαντήσεις σε 130 αντίστοιχα ερωτήματα που έχουν σχέση με την καρδιά και τις παθήσεις της, και τα οποία με εκλαϊκευτικό αλλά επιστημονικό τρόπο έχουν απαντηθεί στο βιβλίο του ίδιου συγγραφέα που αναφέρθηκε παραπάνω. Συνεπώς τα δύο βιβλία έχουν σχεδιαστεί και γραφτεί ώστε να λειτουργούν και να διαβάζονται παράλληλα και συνδυαστικά.

Για τον λόγο αυτό, όπως ο συγγραφέας στον πρόλογο του παρόντος ποιητικού βιβλίου επισημαίνει, τα ποιήματα μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής εννέα ενότητες: Ανατομία και φυσιολογία της καρδιάς (αρ. 1-14) – Εξετάσεις της καρδιάς (αρ. 15-25) – Στεφανιαία νόσος (αρ. 26-38) – Χοληστερίνη (αρ. 39-46) – Υπέρταση (αρ. 47-60) – Πρόληψη των καρδιοπαθειών (αρ. 61-97) – Οι κυριότερες καρδιοπάθειες (αρ. 98-120) – Παθήσεις των αγγείων (αρ. 121-126) – Η καρδιά πέρα απ’ τους παλμούς της (αρ. 127-130), άρα σε ενότητες ανάλογες και παράλληλες των ενοτήτων στις οποίες ταξινομείται η εκλαϊκευμένη επιστημονική γνώση στο πρώτο βιβλίο, για το οποίο έγινε λόγος παραπάνω.

Πρόκειται για ένα πνευματώδες διπλό, επιστημονικό και λογοτεχνικό εγχείρημα, που συνιστά προσφορά όχι μόνο στα γράμματα αλλά και στην κοινωνία, δεδομένου και του ενημερωτικού ρόλου του, που συχνά δια της προλήψεως στην οποία συμβάλλει μπορεί πραγματικά να σώσει ανθρώπινες ζωές. Και είναι πέρα από κάθε αμφιβολία το γεγονός ότι με το διπλό αυτό εγχείρημα ο κ. Χαραλαμπάκης προσφέρει σημαντικά στην επιστήμη που υπηρετεί, στην τέχνη που διακονεί, πρωτίστως όμως και πάνω απ’ όλα στην κοινωνία, καθώς όχι μόνο διατυπώνει αλλά και διαχειρίζεται ένα σύνολο διαπιστώσεων και πραγματικοτήτων, που συναποτελούν ένα ουσιαστικό «λογοτεχνικό τοπίο», αυτό της υγείας και της διασφάλισής της από την κοινωνία μας[5].


Το δεύτερο ποιητικό βιβλίο του Άρη Χαραλαμπάκη με το οποίο θα ασχοληθούμε επιγράφεται Χειραψία με την αθανασία. Ποίηση (Αθήνα 2022, έκδ. Αγγελάκη, σελ. 142)[6]. Είναι το δέκατο έκτο στη σειρά βιβλίο του, το οποίο με τη καλαίσθητη τυπογραφική εμφάνιση και διακόσμηση, που περιλαμβάνει φωτογραφίες, σχέδια και έργα τέχνης – με τη φροντίδα του ίδιου του κ. Χαραλαμπάκη, αλλά και του σπουδαίου ζωγράφου κ. Γιώργου Σταθόπουλου - μετά τον πρόλογο (σ. 13) περιλαμβάνει δύο μέρη. Το πρώτο επιγράφεται «Δίψα αιωνιότητας» και περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό κείμενο με τίτλο «Στων αναπάντητων το ναρκοπέδιο» (σ. 17) και πενήντα δύο ποιήματα. Το δεύτερο έχει τίτλο «Η ηχώ της απουσίας» και ακολουθώντας την ίδια με το πρώτο μέρος δομή περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό κείμενο που επιγράφεται «Από την απώλεια ως την αποδοχή της» (σ. 81) καθώς και πενήντα δύο και πάλι ποιήματα.

Ήδη από την αφιέρωση του τόμου φαίνεται ότι κύρια πηγή των φιλοσοφικών και μεταφυσικών αναζητήσεών του είναι η βίωση μιας οδυνηρής προσωπικής και οικογενειακής απώλειας. Ο συγγραφέας όμως κατάφερε να μεταστοιχειώσει το πόνο σε δημιουργία, και να επενδύσει με φιλοσοφική σπουδή το πένθος με τα αλλεπάλληλα στάδιά του, ώστε τελικά να αναζητήσει μέσα από την ποίηση απάντηση σε προαιώνια ανθρώπινα ερωτήματα, που όσο θα μένουν αναπάντητα, ή θα εξηγούνται μόνο μέσα από φιλοσοφικές θεωρίες και θρησκευτικές πίστεις, αλλά όχι εμπειρικά, θα γίνονται πηγή αέναου και ανατροφοδοτούμενου στοχασμού για τους σκεπτόμενους ανθρώπους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει διατυπωθεί μετά λόγου γνώσεως η άποψη πως η φιλοσοφία δεν είναι παρά μελέτη θανάτου, κι αυτό έχει κατά καιρούς προεκταθεί σε αρκετές μορφές τέχνης, τόσο του λόγου, όσο και εικαστικής.

Συνεπώς τα ποιήματα του τόμου αυτού αγγίζουν εσώτατες πτυχές της ανθρώπινης ψυχολογίας και ταυτοχρόνως αποβαίνουν κριτής και κάτοπτρο: κριτής για την τύχη και την πορεία του ανθρώπου μέχρι σήμερα και κάτοπτρο όπου εικονίζεται η ιστορία και ο πολιτισμός μας, σε διαστάσεις που εγγίζουν τις πραγματικές τους. Και, σε τελική ανάλυση, η αξία των ποιημάτων αυτών βρίσκεται στην αποτύπωση όλων των αντιφατικών σκέψεων και συναισθημάτων που συνοδεύουν αυτού του είδους τις αναζητήσεις, καθώς στους στίχους τους αποτυπώνεται μεγάλο μέρος της διαχρονικής και ανά τους αιώνες περιπλάνησης του ανθρώπινους πνεύματος ανάμεσα στα λιβάδια της αθανασίας και στην κόγχη της αβύσσου, που οριοθετεί η υποψία της ανυπαρξίας[7].


Στο ίδιο εννοιολογικό πλαίσιο μπορεί να ενταχθεί και η τελευταία ποιητική συλλογή του Άρη Χαραλαμπάκη με την οποία θα ασχοληθούμε, και η οποία έχει τίτλο Η ηχώ της απουσίας. Ποίηση (Αθήνα 2024, έκδ. Αγγελάκη, σελ. 125). Στη συλλογή αυτή, αφιερωμένη «στους λατρεμένους που έφυγαν κι είν’ πανταχού παρόντες», μετά το λογοτεχνικό μότο «ζωή – θάνατος // Θεός – αθανασία», περιλαμβάνονται 109 σύντομα ποιήματα, τα περισσότερα στην φόρμα των χαϊκού, που περιστρέφονται στο ίδιο υπαρξιακό ερώτημα που τον ταλανίζει και τον προσδιορίζει ταυτοχρόνως.

Ο ποιητής κινείται εδώ γύρω από γνωστούς στην ποίηση λογοτεχνικούς τόπους: την απελπισία της απουσίας, την ελπίδα της αθανασίας, το άωρον του θανάτου, την ευτυχής ζωή και την μακαρία κατάληξή της. Ουσιαστικά ακροβατεί μεταξύ αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας, μεταξύ της βεβαιότητας της αθανασίας και της υποψίας της ανυπαρξίας, μεταξύ αφθαρσίας και φθαρτότητας. Πρόκειται για μοτίβα που συναντούμε και στην δημοτική ποίηση, αλλά και σε πλήθος εκφράσεων του έντεχνου λαϊκού λόγου, όπως μας δείχνουν ανάλογες περιπτώσεις και άλλων λογοτεχνών, που εμπνεύστηκαν από την λαϊκή ζωή και δημιουργία, και ενσωμάτωσαν στο έργο τους «λαογραφικά πρότυπα»[8].

Βεβαίως, στα ποιήματά του ο Άρης Χαραλαμπάκης δείχνει σαφή την εξέλιξη του λόγου του, των εκφραστικών μέσων και της ποιητικότητας των στίχων του. Οι στίχοι του είναι ολοένα και πιο βραχύλογοι, όλο και πιο μεστοί. Δείχνουν μια σαφή πορεία προς τον έσω άνθρωπο, που ωστόσο δεν χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, τουναντίον ακτινοβολούν την δύναμη της πίστης και την φωταυγή της μεταφυσικής βεβαιότητας. Κι αυτό, ως είδος «πολιτισμικής αναπαράστασης», σχετίζεται άμεσα με το ήθος και το ύφος του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, οι εκδηλώσεις του οποίου διαπνέονται από τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Οι αναπαραστάσεις αυτές μας έχουν βέβαια απασχολήσει και στο παρελθόν, και μάλιστα με βάση παραδείγματα προερχόμενα από Σάμιους συγγραφείς, και μάλιστα υπό την έννοια της χαρτογράφησης των εθνογραφικών πληροφοριών που μπορούν να εντοπιστούν στις σελίδες τους. Όλα αυτά βέβαια, με την επιφύλαξη των μεθοδολογικών αρχών για τις οποίες έγινε λόγος και παραπάνω. Ωστόσο, με κάθε νέα περίπτωση που εντοπίζουμε η ποικιλία αλλά και η ποιότητα του υλικού αυτού επεκτείνονται και διευρύνονται[9]. Γι’ αυτό και η λαογραφική έρευνα οφείλει να παρακολουθεί και την λογοτεχνική κίνηση της πνευματικής ζωής, ώστε να εντοπίζει πάντοτε νέα παραδείγματα και νέες ενδιαφέρουσες περιπτώσεις[10].

Συνεπώς, η ποίηση του Άρη Χαραλαμπάκη, στο βαθμό που παραπάνω παρουσιάστηκε και αναλύθηκε, εμπερικλείει μια σειρά αιγαιοπελαγίτικων πολιτισμικών αναπαραστάσεων, δεδομένων όχι μόνο της σαμιακής καταγωγής του ποιητή, αλλά και της κατά βάση αιγαιοπελαγίτικης θεματολογίας του, τόσο σε τοπικό, όσο και κυρίως σε τροπικό επίπεδο. Γι’ αυτό και αποτελεί ένα απολύτως χαρακτηριστικό παράδειγμα για τις ερμηνευτικές δυνατότητες που παρέχει η λογοτεχνία, και μάλιστα αυτή που αναφέρεται ή παράγεται στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, έναν από τους βασικούς πυλώνες της νεοελληνικής πνευματικής ζωής και δράσης.

*Καθηγητής Λαογραφίας
Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης


Το κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά στο «Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους» 2025 – Χρόνος ΚΖ΄
Επαναδημοσιεύθηκε στο «Σαμιακόν Βήμα» (Αρ. φύλλου: 4474, 26 Απριλίου 2025)

[1] Γενικότερα για το έργο και την προσφορά του βλ. τα άρθρα μου: Μ. Γ. Βαρβούνης, «Η σύγχρονη σαμιακή ποίηση του Άρη Χαραλαμπάκη», Σαμιακόν Βήμα 3799 (24 Οκτωβρίου 2011), σ. 8. Ο ίδιος, «Η αιγαιοπελαγίτικη ποίηση του Άρη Χαραλαμπάκη», Σαμιακόν Βήμα 3829 (21 Μαΐου 2012), σ. 5. Ο ίδιος, «Ο ποιητής Άρης Χαραλαμπάκης και η σαμιακή λογοτεχνία», Ο Πύργος 273 (Ιανουάριος 2013), σ. 3. Ο ίδιος, «Δηκτική ποίηση του Άρη Χαραλαμπάκη», Σαμιακόν Βήμα 3910 (6 Ιανουαρίου 2014), σ. 7. Ο ίδιος, «Ιατρολογοτεχνικά: η πρόσφατη συγγραφική παραγωγή του Άρη Χαραλαμπάκη», Σαμιακόν Βήμα 4345 (8 Οκτωβρίου 2022), σ. 5. Ο ίδιος, «Αριστογείτων Γ. Χαραλαμπάκης, Η καρδιά και τα μυστικά της. 130 πρακτικές ερωτήσεις με εκλαϊκευμένες απαντήσεις. Αθήνα 2020», Δελτίο Σαμιακών Σπουδών 6 (2021 – 2022). Η Σάμος και η Επανάσταση του 1821, σ. 299-300.

[2] Μ. Γ. Βαρβούνης, «Μετέωρη αγάπη. Μελοποιημένη ποίηση του Άρη Χαραλαμπάκη», Μεθόριος του Αιγαίου 40 (2011), σ. 35-36.

[3] Μ. Γ. Βαρβούνης – Ν. Μαχά, «Στοιχεία του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού στα έργα Νεοελλήνων λογοτεχνών», Νέα Εστία 181: 1874 (2017). Αφιέρωμα: Η μικρή και η μεγάλη φόρμα στη λογοτεχνία, σ. 654-661. Οι ίδιοι, «Η νεοελληνική λογοτεχνία ως πηγή για τη μελέτη του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού», στον τόμο Μ. Β. Бибиков – Κ. Α. Климова – И. В. Тресорукова – Д. Е. Афиногенов (επιμ.), IV Международной конференции по эллинистике памяти И.И.Ковалевой (25 – 27 апреля 2017), Москва 2017, έκδ. Кафедра византийской и новогреческой филологии филологического факультета МГУ им. М.В. Ломоносова, σ. 165-168.

[4] Βλ. σχετικά Μ. Γ. Βαρβούνης, «Αριστογείτων Γ. Χαραλαμπάκης, Η καρδιά σε ποιητικούς ρυθμούς, Αθήνα 2020», Δελτίο Σαμιακών Σπουδών 6 (2021 – 2022). Η Σάμος και η Επανάσταση του 1821, σ. 300.

[5] Πρβλ. Γ. Κοσμάτος, «Παρουσίαση 4 βιβλίων του Άρη Χαραλαμπάκη», Σαμιακόν Βήμα 3858 (24 Δεκεμβρίου 2012), σ. 3 – «Εκδήλωση στην Αθήνα για τον ποιητή κ. Άρη Χαραλαμπάκη», Σαμιακόν Βήμα 3860 (7 Ιανουαρίου 2012), σ. 9

[6] Βλ. σχετικά Μ. Γ. Βαρβούνης, «Άρης Γ. Χαραλαμπάκης, Χειραψία με την αθανασία. Ποίηση, Αθήνα 2022», Δελτίο Σαμιακών Σπουδών 7 (2023 – 2024), σ. 387-388.

[7] Για τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις της παραδοσιακής κοινωνίας και των αντιλήψεών της, ιδιαίτερα στη Σάμο, βλ. ενδεικτικά Μ. Γ. Βαρβούνης, Κοινωνικές, τελετουργικές και πολιτισμικές όψεις του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού της Σάμου, Θεσσαλονίκη 2020, έκδ. Κ. & Μ. Σταμούλη, με αναφορές σε ανάλογα λογοτεχνικά έργα περί Σάμου. Ο ίδιος, «Λογοτεχνικές αναπαραστάσεις μορφών του λαϊκού πολιτισμού της Σάμου: ορισμένα παραδείγματα», στον τόμο Γ. Σ. Φιλιππότης (επιμ.), Ημερολόγιο του Αρχιπελάγους 26 (2024), Αθήνα 2024, σ. 240-255.

[8] Βλ. ενδεικτικά Μ. Γ. Βαρβούνης, «Νησιωτικές πολιτισμικές ταυτότητες ανάμεσα στην παράδοση και το νεωτερισμό: όψεις του λογοτεχνικού έργου του Κ. Ι. Καλατζή», στον τόμο Ζ. Γαβριηλίδου – Μ. Κωνσταντινίδου – Ν. Μαυρέλος – Ιω. Ντεληγιάννης – Ιω. Παπαδοπούλου – Γ. Τσομής (επιμ.), Ταυτότητες: γλώσσα και λογοτεχνία. Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου για τα 20 χρόνια λειτουργίας του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ, Κομοτηνή – Identities: Language and Literature. Proceedings of the International Conference on the occasion of the 20th anniversary of the Department of Greek of D. U. TH. 1, Κομοτηνή / Komotini 2017, έκδ. Σαΐτα, σελ. 526-543.

[9] Βλ. για παράδειγμα Μ. Γ. Βαρβούνης, «Λαογραφικά Σαμίων λογοτεχνών», στον τόμο Ι. Κ. Προμπονάς – Π. Βαλαβάνης (επιμ.), Ευεργεσίη. Τόμος χαριστήριος στον Παναγιώτη Ι. Κοντό 2, Αθήνα 2006, έκδ. ΕΚΠΑ, σ. 787-794. Ο ίδιος, «Λογοτεχνία και Λαογραφία στα έργα σύγχρονων Σαμίων συγγραφέων», Σαμιακές Μελέτες 6 (2003-2004), σ. 458-459.

[10] Πρβλ. Μ. Γ. Βαρβούνης, «Σάμιοι συγγραφείς: Μανώλης Σαλαμαλέκης», Δελτίο Σαμιακών Σπουδών 5 (2019-2020), σ. 149-150.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΓΡΑΨΟΥ ΚΑΙ ΕΣΥ ΣΤΑ ALERTS ΤΟΥ ΣΑΜΙΑΚΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ

Δώστε μας ένα Email σας για να μαθαίνετε πρώτοι τι συμβαίνει

* indicates required