Κωνσταντίνος Κατεβαίνης - Ο σοφός δάσκαλος και ακάματος μελετητής

Μεταξύ των μεγάλων σαμιακών  προσωπικοτήτων, αναμφισβήτητα εξέχουσα θέση  κατέχει ο Κωνσταντίνος Κατεβαίνης. Το όνομά του συνδέεται στη μνήμη των παλαιοτέρων με το περίφημο «Συντακτικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης», ένα από τα πνευματικά δημιουργήματα του μεγάλου διδασκάλου της κλασικής φιλολογίας που τον κατέστησε πανελληνίου φήμης. Και όχι μόνο της ελεύθερης πατρίδας αλλά και του αλύτρωτου ελληνισμού.

Γεννήθηκε  στην Υδρούσα το 1845. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στο Καρλόβασι και κατόπιν φοίτησε στο Πυθαγόρειο Γυμνάσιο. Το 1864 θα εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, αλλά σύντομα θα διακόψει πιεζόμενος από βιοτικές ανάγκες.  Επιστρέφοντας στη Σάμο θα διδάξει για σύντομο χρονικό διάστημα σαν Σχολάρχης και θα επανέλθει στην Αθήνα για να συνεχίσει τη φοίτησή του.

Το 1873 αναγορεύεται διδάκτωρ της φιλολογίας και καλείται αμέσως στην ιδιαίτερη πατρίδα του, που έχει πληροφορηθεί την εξαίρετη επιστημονική του κατάρτιση  για να αναλάβει τη διεύθυνση του Πυθαγορείου Γυμνασίου. Είναι μόλις 28 ετών. Όμως θα παραμείνει στη θέση του μόνο έξι χρόνια.

Το 1879, κάτω από την έντονη παρόρμηση της έφεσής του για ειδικότερη επιστημονική κατάρτιση, θα παραιτηθεί και θα μεταβεί στη Γερμανία, που αποτελούσε τότε το πεδίο της πλέον ενδελεχούς μελέτης και έρευνας της κλασικής φιλολογίας. Εκεί θα παραμείνει δύο χρόνια, παρακολουθώντας τις παραδόσεις των επιφανέστερων ερευνητών της γλώσσας μας και της νέας επιστήμης τότε, της γλωσσολογίας και μελετώντας τις βιβλιοθήκες ότι πολύτιμο είχε αποτεθεί στα συγγράμματα των μεγάλων Γερμανών φιλολόγων. Και θα επανέλθει με φλογερή επιθυμία να αξιοποιήσει τον θησαυρό που διαθέτει στην υπηρεσία της πατρίδας του.

Στην Αθήνα θα γίνει δεκτός από τον φιλολογικό κόσμο που είχαν σχηματίσει γύρω από τον Κ. Κόντο οι μαθητές του. Ήταν η περίοδος της εντατικής καλλιέργειας και άνθησης των πολλών κλάδων των κλασσικών σπουδών που τις έφεραν σε ύψος ανυπέρβλητο κορυφαίοι επιστήμονες . Τότε, την περίοδο αυτή, ο Κατεβαίνης κινείται μεταξύ του Λυκείου Σιμοπούλου, όπου υπηρετεί σαν καθηγητής των καθηκόντων του, στη Σάμο σαν γυμνασιάρχης και της συγγραφής. Και παρουσιάζει δύο συγγράμματα της Γραμματικής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και το Συντακτικόν ,που αποτελούν τη βάση της άρτιας σύνθεσης διδακτικών βιβλίων. Η επιτυχία των συγγραμμάτων αυτή είναι μεγάλη και αρχίζουν να αριθμούν αλλεπάλληλες εκδόσεις, μάλιστα δε το Συντακτικόν επί 50 χρόνια  αποτελούσε ένα εκ των κυρίων βιβλίων των μαθητών. Η Γραμματική του χρησιμοποιήθηκε για δεκάδες χρόνια, είχε πολλές εκδόσεις και μερικοί τύπωσαν παράνομα χιλιάδες βιβλία.  

Και τα έργα αυτά δεν κυκλοφορούσαν μόνο όπου το ελεύθερο γένος. Αλλά και στο αλύτρωτο, το υπόδουλο. Στάθηκαν τα όργανα με τα οποία εκπαιδεύτηκε στη γλώσσα, η σπουδάζουσα νεολαία της εποχής. Έτσι τα κέντρα της Ιωνίας, της Ηπείρου, της Βορείου  Ελλάδας, υπόδουλων τότε περιοχών  και των ανά τον κόσμο ελληνικών παροικιών υπήρξαν άμεσοι μαθητές του Κατεβαίνη.

Ο ακάματος μελετητής δεν έστρεψε αλλού την επιστημονική του δραστηριότητα. Είχε αφοσιωθεί στην έρευνα των γραμματικών φαινομένων του. Έπειτα τον απασχολούσε πολύ  η ιδιότητά του ως εκπαιδευτικού λειτουργού και η ζωή του αναλώθηκε  στην υπηρεσία της γενέτειρας. 

Δεκάδες ετών αφιερώθηκαν στην οργάνωση και προαγωγή της εκπαίδευσης της Σάμου. Τοπικιστής από τους λίγους αρνήθηκε παρά τις επίμονες πιέσεις του Κόντου να εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου μέγιστο πεδίο δράσεως και να δεχτεί ανάληψη καθηγεσίας στην περιώνυμη Μεγάλη του Γένους της Κωνσταντινουπόλεως.   Λάτρευε την πατρίδα. Προτιμούσε να μείνει στη Σάμο και να διδάσκει τα ελληνικά γράμματα, τα Ομηρικά Έπη, τα έργα των τραγικών, τους Πλατωνικούς διαλόγους, μεταβάλλοντας την παράδοση σε τελετουργία και καταρτίζοντας «πραγματικούς» ανθρώπους τους μαθητές του.

Διακρίνονταν ακόμη για τα διοικητικά προσόντα. Διηύθυνε το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο με καταπληκτική δεξιότητα σαν μέλος Επιτροπών για την Παιδεία στα χρόνια της Ηγεμονίας έδωσε οδηγίες και κατευθύνσεις για τη σωστή λειτουργία των σχολείων, την εκπαίδευση δασκάλων και καθηγητών, ώστε να ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους. Η άνθηση της Παιδείας στην πατρίδα του Πυθαγόρα, η πνευματική ακτινοβολία του νησιού οφείλεται αναμφισβήτητα στην τριάδα των μεγάλων τέκνων της Σάμου, πραγματικών διδασκάλων του Γένους τον Κωνσταντίνο Κατεβαίνη, τον Γεώργιο Σωτηρίου και τον Αριστομένη Στεργιογλίδη , που έβαλαν γερά θεμέλια και έφεραν τη Σάμο με ζηλευτή περιωπή, με το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο ν’ αποτελεί ένα των λαμπρότερων πυρσών της αλύτρωτης ελληνικής ανατολής.

Θα διδάξει μέχρι το 1923 και θα αποσυρθεί, παρά την καταπληκτική διαύγεια που τον συντρόφευσε μέχρι και την τελευταία μέρα της ζωής του, όχι για να εφησυχάσει, αλλά για να αφοσιωθεί στη μελέτη και να επεξεργαστεί τα γραμματικά του έργα.

Η σαμιακή κοινωνία περιέβαλε με σεβασμό και ευγνωμοσύνη τον σοφό δάσκαλο και εξέχοντα άνθρωπο. Και τα θερμά της  αισθήματα εκδήλωσε το 1931 κατά την προς τιμήν του φιλολογική εορτή πρωτοβουλία της εφημερίδας «Αιγαίον» και του Φιλολογικού Συλλόγου «Πυθαγόρας». Τότε διατυπώθηκαν τα συναισθήματα της Σάμου, όταν μέσα σε έντονη συγκίνηση που είχε προκληθεί από τις προσφωνήσεις των πνευματικών ταγών της εποχής του δόθηκε  χάλκινο αγαλματάκι της Θεάς Αθηνάς, που είχε αγοραστεί με έρανο μαθητών και θαυμαστών του που έφερε την επιγραφή «Η γενέτειρα τιμά τον σοφόν Γυμνασιάρχη και συγγραφέα Κωνσταντίνο Κατεβαίνη». Ο άνθρωπος που κατά τον Γεώργιο Χατζηδάκη «είχε εργασθεί δια την επιστήμην και την εκπαίδευσιν άνευ κόμπου και θορύβου» δέχτηκε το δώρο. Και επέρανε τις ευχαριστίες του με τη ρήση του Θουκιδίδη: «Το αχρείον της ηλικίας ουχ ώσπερ τινες φασιν, το κερδαίνειν αλλά το τιμάσθαι μάλλον τέρπει» ( δεν είναι αυτό που ισχυρίζονται μερικοί ότι τους γέροντες ευχαριστεί το κέρδος. Είναι η τιμή).

Ο Κωνσταντίνος Κατεβαίνης πέθανε σε ηλικία 92 ετών.

* Το όνομα του Κωνσταντίνου Κατεβαίνη έχει δοθεί  στο δρόμο μπροστά από το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο, νυν 1^ο δημοτικό σχολείο, ως ένδειξη  τιμής για την προσφορά του στην πατρίδα.

* Από το βιβλίο "Το χρονικό της Σάμου, Κώστα Γ. Καμπούρη, Γ' τόμος