Μια έκθεση για τα κεραμικά της Κιουτάχειας στο Μουσείο Μπενάκη... Με άρωμα Καρλοβάσου

Η τρέχουσα περιοδική έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, στο παράρτημα της Αγίων Ασωμάτων, έχει ως θέμα της τα κεραμικά της Κιουτάχειας και φέρει την υπογραφή ενός Καρλοβασίτη συλλέκτη, του κ. Ντίνου Κόγια. Πρόκειται για μια έκθεση μοναδική σε αξία, τόσο καλλιτεχνική όσο και αισθητική και μια επίσκεψη στον χώρο της έκθεσης μπορεί να το επιβεβαιώσει με τον καλύτερο τρόπο.

Στην έκθεση παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό τα κεραμικά έργα σπουδαίων αγγειοπλαστών, που δημιουργήθηκαν στην πόλη της Κιουτάχειας μια ορισμένη χρονική περίοδο και για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων αναγκών. Τα κεραμικά που εκτίθενται, κατασκευάστηκαν κατά το βραχύ χρονικό διάστημα της εισόδου του ελληνικού στρατού στην πόλη, στα πλαίσια της μικρασιατικής εκστρατείας, από τις 4 Ιουλίου του 1921 μέχρι την αποχώρησή του, τον Αύγουστο του 1922. Η ανάγκη των αξιωματικών και των στρατιωτών του ελληνικού στρατού να αποκτήσουν ένα ενθύμιο από την μακρινή πόλη της Ανατολής με την μακραίωνη παράδοση στην κατασκευή πήλινων αντικειμένων, οδήγησε τους τεχνίτες στο να κατασκευάσουν αυτά τα κομψοτεχνήματα για να ανταποκριθούν στην μεγάλη ζήτηση που δημιουργήθηκε γι’ αυτά στην αγορά. Για την ικανοποίηση μάλιστα των πελατών, τα περισσότερα από αυτά διακοσμούνται με την επιγραφή «ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑΣ» και τη χρονολογία κατασκευής τους. Σε αρκετές περιπτώσεις πάνω στο πήλινο αντικείμενο αναγράφονται και τα αρχικά του πελάτη, ταυτοποιώντας με αυτόν τον μοναδικό τρόπο το αντικείμενο και την ιστορία του.

Όπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς, πρόκειται για αντικείμενα με μεγάλη καλλιτεχνική και συλλεκτική αξία. Σε ελάχιστες περιπτώσεις στην ιστορία της αγγειοπλαστικής τέχνης έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίζουμε τον ακριβή τρόπο και χρόνο κατασκευής ενός τέτοιου αντικειμένου, πράγμα που συμβαίνει εδώ.

Αλλά εκείνο που κάνει ακόμα μεγαλύτερη την αξία τους είναι το γεγονός ότι αυτά τα πανέμορφα -χρηστικά τα περισσότερα- πήλινα αντικείμενα ακολουθούν τη μοίρα του ελληνικού στρατού κατά την οπισθοχώρησή του μέχρι την τραγική κατάληξή του στα καιόμενο λιμάνι της Σμύρνης. Με αυτό ως δεδομένο αναρωτιέται κανείς πώς σώθηκαν αυτά τα εύθραυστα από τη φύση τους αντικείμενα. Κάποια φαίνεται πως έφτασαν στον προορισμό τους πριν την καταστροφή, άλλα πιθανόν να βρέθηκαν επί τόπου. Πάντως η έκθεσή τους σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη αποτελεί γεγονός με μεγάλο μουσειακό ενδιαφέρον.

Την ευθύνη της συγκέντρωσης των εν λόγω αντικειμένων και της εν γένει έκθεσης στο Μουσείο φέρει ο καρλοβασίτης δικηγόρος κ. Ντίνος Κόγιας. Είναι ο ίδιος που έχει -κυριολεκτικά- χαρίσει στη Σάμο και ιδιαίτερα στο Καρλόβασι, δύο τόμους, ο ένας με τα πρώτα καρτ ποστάλ της Σάμου και ο άλλος με την ιστορία του τραμ των Καρλοβασίων. Τον τελευταίο καιρό το ενδιαφέρον του έχει στραφεί προς τα κεραμικά της Βαλκανικής και ένα από τα αποτελέσματα αυτού του ενδιαφέροντος είναι η έκθεση με τίτλο «ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑΣ» που παρουσιάζεται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη.

Μπορεί βάσιμα να ισχυριστεί κανείς ότι το μεγαλείο της έκθεσης μπορεί να το αντιληφθεί ο ενδιαφερόμενος μόνο όταν επισκεφθεί το ίδιο το μουσείο και δει από κοντά αυτά τα λαμπρά αντικείμενα. Αλλά εκείνο που έχει εξίσου μεγάλη αξία είναι ο κατάλογος της έκθεσης, τον οποίο υπογράφει εξ ολοκλήρου ο επιμελητής της, κ. Κόγιας. Στην ουσία δεν πρόκειται για κατάλογο μιας έκθεσης με φωτογραφίες κλπ. αλλά για μια ιστορική πραγματεία που όχι μόνο κατατοπίζει τον αναγνώστη στα ιστορικά και επιστημονικά ζητήματα που θέτει η έκθεση, αλλά κυρίως αναδεικνύει την ιστορικότητα των αντικειμένων και έτσι τα καθιστά τεκμήρια ιστορίας που διατηρούν παράλληλα και την αισθητική τους αρτιότητα.

Ελπίζουμε η επόμενη έκθεση που θα επιμεληθεί ο κ. Κόγιας στο Μουσείο Μπενάκη να αφορά στα κεραμικά της Σάμου, με τα οποία έχει ασχοληθεί ενδελεχώς ο καρλοβασίτης συλλέκτης και φίλος. Η μεγάλη παράδοση του νησιού μας και ιδιαίτερα του Καρλοβάσου στον τομέα της αγγειοπλαστικής αξίζουν μιας τέτοιας τιμής και ο κ. Κόγιας έχει όλα τα εχέγγυα για να την αναδείξει.

Η τρέχουσα έκθεση με τίτλο «ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΚΙΟΥΤΑΧΕΙΑΣ» φιλοξενείται στο παράρτημα Ισλαμικής Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη, Αγίων Ασωμάτων 22 και Διπύλου, και θα παραμείνει ανοιχτή για το κοινό μέχρι τον Ιανουάριο του 2022. Ημέρες και ώρες επίσκεψης στον ιστότοπο του Μουσείου.

Δημήτρης Θρασυβούλου, Δρ. Ιστορίας

Από την έντυπη έκδοση