Τον δικό του λόγο έρχεται να ενισχύσει το βιβλίο Φωτοσκιάσεις στη Βυζαντινή Μουσική της Γκόρντανας Μπλακόγιεβιτς η οποία μιλά για τη γοητεία αυτής της μουσικής και τη διαχρονικότητά της, ανάγοντάς την σε μια συμπαντική διάσταση. «Ο βυζαντινός ήχος έρχεται από μακριά και πηγαίνει μακριά. Βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο των πραγμάτων, στο κέντρο κάθε κοινότητας», αναφέρει στην Εισαγωγή της. Το βιβλίο έχει την έγκριση και την ευλογία του μακαριοτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου Β’ και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Εκκλησιαστικού Ιδρύματος Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.
Η Γκόρντανα Μπλακόγιεβιτς είναι νέα, σύγχρονη Σερβίδα, γεννημένη και μεγαλωμένη στο Βελιγράδι, με σπουδές στην Ανθρωπολογία, την Εθνολογία και τη Μουσικολογία. Είναι ερευνήτρια μουσικολόγος, με δυο διδακτορικά, ένα στο Βελιγράδι και το δεύτερο στο Εθνικό Καποδιστριακό της Αθήνας. Ο λόγος της προέρχεται από γνώστρια του αντικειμένου, που δεν διστάζει μέσα στο σύγχρονο κόσμο των δυτικών ήχων και της ηλεκτρονικής μουσικής να εκφράσει τη δική της άποψη για την αξία και τη δύναμη της βυζαντινής μουσικής. Αλλά και τη σαγήνη που ασκεί ή μπορεί να ασκήσει όχι μόνο στους εκκλησιαστικούς κύκλους, τους πιστούς που συχνάζουν στις εκκλησίες, τους φιλόμουσους και φιλακόλουθους, αλλά και σε ένα ευρύτερο κοινό που θα θελήσει να τη γνωρίσει. Αυτό το στόχο έχει το βιβλίο της με τον παραπάνω τίτλο, να δώσει μια αφορμή στον καθένα να γνωρίσει αλλά και να «αφουγκραστεί, ν’ αφήσει το βλέμμα του να ξεκουραστεί στον οραματικό ορίζοντα που ανοίγει η βυζαντινή τέχνη και ν’ απλώσει το χέρι να ψαύσει αυτό το μωσαϊκό ήχων και σαγήνης που ακύμαντα διαπερνά τις ζωές μας». Οι έννοιες της σαγήνης και γοητείας που εκπέμπει η βυζαντινή μουσική βρίσκονται στο επίκεντρο της μελέτης της.
 |
| Η Σερβίδα ερευνήτρια μουσικολόγος Γκόρντανα Μπλακόγιεβιτς |
Το βιβλίο της Γκόρντανα είναι μια σύντομη εισαγωγή για να γνωρίσει κανείς τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική, θεωρητικά αλλά και πρακτικά,μέσα από μουσικά παραδείγματα τα οποία ο σύγχρονος αναγνώστης της ψηφιακής εποχής μπορεί να ακούσει μέσω κωδικών QR που έχουν σημειωθεί στα περιθώρια των σελίδων. Είναι όντως μια καινοτομία οι αναγνώστες να έχουν πρόσβαση σε σπάνιες ηχογραφήσεις μόνο με ένα έξυπνο κινητό ή τάμπλετ. Τα παραδείγματα, που έχουν επιλεγεί από ερμηνευτές, δεξιοτέχνες ψάλτες κλασικών μουσικών κειμένων, είναι ενδεικτικά του προσανατολισμού της συγγραφέως, η οποία δείχνει να είναι πιστή στις αυθεντικές βυζαντινές μελουργίες της παράδοσής μας. Από την άλλη επιδιώκει να επικοινωνήσει με νέους ανθρώπους χρήστες των νέων τεχνολογιών, διότι θεωρεί ότι στους νέους ανήκει το μέλλον, η διάσωση και διάδοση της ψαλτικής Τέχνης.
Οι φωτοσκιάσεις στη βυζαντινή μουσική δεν απευθύνονται μόνον στους ειδικούς γνώστες της μουσικής και στους ερμηνευτές ψάλτες, αλλά σε ένα ευρύτερο κοινό, με στόχο να ενημερωθεί και να μεταλαμπαδευθεί σε περισσότερους ανθρώπους το μέγεθος και η σημασία της μουσικής που την χαρακτηρίζει, σύμφωνα με την Γκόρντανα, «αιώνια δημοφιλία» και η οποία φτάνει ως τις μέρες μας, όπως δείχνουν άλλωστε οι μελέτες για τη μουσική αυτή. Η συγγραφέας πιστεύει πως η βυζαντινή μουσική είναι «διαλογική, μιας και για τους εντός του ναού, το ζητούμενο είναι να αποδώσουν χωρίς εκπτώσεις τον λόγο του Θεού, για τους δε εκτός να αποδώσουν καλύτερα τη μουσικότητα του λόγου». Αυτός ο διάλογος εκφράζει το αίτημα της σύγχρονης εποχής, την ανάγκη του «ατόμου να αποκτήσει προσανατολισμό και πνευματικότητα». Υπ’ αυτή την έννοια η συγγραφέας θεωρεί ότι τα ακούσματα της βυζαντινής μουσικής μπορούν να γίνουν μοντέρνα και να προσφέρουν «τη δυνατότητα σε κάποιον να γίνει συνολικά καλύτερος».
Η Γκόρντανα Μπλακόγιεβιτς δεν έχει απλά σπουδάσει τη βυζαντινή μουσική θεωρητικά και πρακτικά. Είναι η ίδια και ψάλτρια. Η δεύτερη διδακτορική της διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας είχε ως θέμα τη μεταρρύθμιση των τριών μεγάλων μουσικοδιδασκάλων των αρχών του 19ου αιώνα, οι οποίοι καθιέρωσαν το απλούστερο σύστημα σημειογραφίας (νέα μέθοδος) της βυζαντινής μουσικής, σύστημα που ισχύει μέχρι σήμερα. Τίτλος της διατριβής της ήταν: Η μουσική μεταρρύθμιση του 1814: μια εμπειρική – αφηγηματολογική προσέγγιση, Αθήνα 2018.
Οι Φωτοσκιάσεις είναι ένα συνοπτικό εγχειρίδιο, μια εισαγωγή στην ψαλτική Τέχνη και στη γνωριμία της βυζαντινής μουσικής από αναγνωστικό κοινό που θα ήθελε να μάθει και να μυηθεί στην ψαλτική με εκλεκτά ακούσματα.
Μετά την απαραίτητη εισαγωγή για τη διευκρίνιση των όρων και τη χρήση του βιβλίου, η συγγραφέας επιχειρεί μια σύντομη αναφορά στην αρχή της ψαλτικής τέχνης με την έλευση του Χριστιανισμού, την υμνογραφία, την εξέλιξη της μουσικής και τη σύνδεσή της με τον σύγχρονο κόσμο.
Ύστερα από τους προλόγους, τις ευχαριστίες και την εισαγωγή όπου διατυπώνεται η ιδέα για τη σαγήνη της βυζαντινής μουσικής, η ύλη του βιβλίου εκτείνεται σε έξι κεφάλαια και ένα επίμετρο. Όλα συνοπτικά διατυπωμένα, απαντούν σε ανάλογα ερωτήματα-ζητήματα: Γιατί η μουσική λέγεται «βυζαντινή», πώς σχετίζεται με τον Χριστιανισμό και την Χριστιανική αυτοκρατορία, πώς εξελίχθηκε μετά την άλωση της Πόλης κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο και την τουρκοκρατία και ποιο ρόλο έπαιξαν οι τρεις μουσικοδιδάσκαλοι του 19ου αιώνα και η μεταρρύθμιση του 1814, ποια σχέση έχει η βυζαντινή με την ελληνική εθνική μουσική και τέλος ποια είναι τα ζεύγη που εντοπίζονται στην ερμηνεία και χρήση της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής π.χ. τοπικό –υπερεθνικό, δάσκαλος – μαθητής, αριστοκρατικό - λαϊκό, συναυλία – θεία λειτουργία κ. ά.
Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική είναι στοιχείο έκφρασης του Χριστιανικού δόγματος και του τελετουργικού εν γένει, όπως επικράτησε ανά τους αιώνες. Φυσικά, δεν παραλείπει να αναφερθεί στους μεγάλους υμνογράφους και μουσικούς όπως τον Ρωμανό τον Μελωδό ή τον Ιωάννη Κουκουζέλη, τους μουσικούς κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας με έμφαση στην προσφορά του Πέτρου Πελοποννησίου και άλλων συνθετών και ψαλτών του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα. Κι ακόμα να τονίσει την ιδιαίτερη προσφορά των τριών μουσικοδιδασκάλων της μεταρρύθμισης, του Χρυσάνθου που συνέγραψε και το Μέγα Θεωρητικόν της Μουσικής, του Γρηγορίου Πρωτοψάλτη και του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα, καθώς και τη σημασία που είχε αυτή καινοτομία για την εκμάθηση, εξέλιξη και διάδοση της βυζαντινής μουσικής. «Στην εποχή τους», σημειώνει, «οι τρεις διδάσκαλοι θεωρούνταν νεωτεριστές, ενώ στην εποχή μας αναγνωρίζονται ως θεματοφύλακες της παράδοσης αν και για πολύ κόσμο είναι παντελώς άγνωστοι».
Η Γκόρντανα υποστηρίζει πως «Η μουσική είναι μια θεραπευτική τέχνη, διότι μπορεί να κωδικοποιήσει την ασίγαστη ροή πληροφοριών κι έχει τη δύναμη να φωτίσει ακροατή και μουσικό με ακτίνες φωτός που η αιωνιότητα ρίχνει πάνω στο παρόν.» Η βυζαντινή μουσική τονίζει πως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το λόγο, με την ποίηση και με το χριστιανικό δόγμα εκφράζοντας ένα ευρύτερο νόημα κοσμοθεώρησης. Η μουσική αυτή όχι μόνο επιβιώνει αλλά και καλλιεργείται σε μια εποχή σαν τη δική μας της «ιλιγγιώδους ηχητικής παραγωγής» και έχει τη δυνατότητα να θέτει «ηθικά ζητήματα», ώστε να γίνεται ο άνθρωπος «συνολικά καλύτερος». Για το λόγο αυτό θεωρεί πως η βυζαντινή μουσικήείναι μια «ζωντανή μουσική που αντηχεί μέσα και έξω από τους ναούς, στην κάθε χαρά και λύπη μας…» Επιπλέον ο διαλογικός χαρακτήρας της ψαλτικής τέχνης την κάνει να είναι «μια περιπλανώμενη τέχνη που ταξιδεύει και διαδίδεται από στόμα σε στόμα από ενορία σε ενορία, από αιώνα σε αιώνα, με ανταλλαγή γραπτού ή ηχογραφημένου υλικού και πάνω απ’ όλα με φυσική παρουσία του ψάλτη.» Για την Γκόρντανα Μπλαγκόγιεβιτς το να ακούει κανείς βυζαντινή μουσική σήμερα είναι σαν να πραγματοποιεί ένα γοητευτικό ταξίδι στο σύμπαν.
Χ. Λάνδρος
Επικοινωνία: e-mail: gordanablago@gmail.com
Εκκλησιαστικό Ίδρυμα Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Κωστή Παλαμά 7, Πατήσια, 11141 Αθήνα.
Τηλ. 211.1164983, 6988.996060
Από την έντυπη έκδοση του "Σαμιακού Βήματος"
Οι φωτοσκιάσεις στη βυζαντινή μουσική δεν απευθύνονται μόνον στους ειδικούς γνώστες της μουσικής και στους ερμηνευτές ψάλτες, αλλά σε ένα ευρύτερο κοινό, με στόχο να ενημερωθεί και να μεταλαμπαδευθεί σε περισσότερους ανθρώπους το μέγεθος και η σημασία της μουσικής που την χαρακτηρίζει, σύμφωνα με την Γκόρντανα, «αιώνια δημοφιλία» και η οποία φτάνει ως τις μέρες μας, όπως δείχνουν άλλωστε οι μελέτες για τη μουσική αυτή. Η συγγραφέας πιστεύει πως η βυζαντινή μουσική είναι «διαλογική, μιας και για τους εντός του ναού, το ζητούμενο είναι να αποδώσουν χωρίς εκπτώσεις τον λόγο του Θεού, για τους δε εκτός να αποδώσουν καλύτερα τη μουσικότητα του λόγου». Αυτός ο διάλογος εκφράζει το αίτημα της σύγχρονης εποχής, την ανάγκη του «ατόμου να αποκτήσει προσανατολισμό και πνευματικότητα». Υπ’ αυτή την έννοια η συγγραφέας θεωρεί ότι τα ακούσματα της βυζαντινής μουσικής μπορούν να γίνουν μοντέρνα και να προσφέρουν «τη δυνατότητα σε κάποιον να γίνει συνολικά καλύτερος».
Η Γκόρντανα Μπλακόγιεβιτς δεν έχει απλά σπουδάσει τη βυζαντινή μουσική θεωρητικά και πρακτικά. Είναι η ίδια και ψάλτρια. Η δεύτερη διδακτορική της διατριβή στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας είχε ως θέμα τη μεταρρύθμιση των τριών μεγάλων μουσικοδιδασκάλων των αρχών του 19ου αιώνα, οι οποίοι καθιέρωσαν το απλούστερο σύστημα σημειογραφίας (νέα μέθοδος) της βυζαντινής μουσικής, σύστημα που ισχύει μέχρι σήμερα. Τίτλος της διατριβής της ήταν: Η μουσική μεταρρύθμιση του 1814: μια εμπειρική – αφηγηματολογική προσέγγιση, Αθήνα 2018.
Οι Φωτοσκιάσεις είναι ένα συνοπτικό εγχειρίδιο, μια εισαγωγή στην ψαλτική Τέχνη και στη γνωριμία της βυζαντινής μουσικής από αναγνωστικό κοινό που θα ήθελε να μάθει και να μυηθεί στην ψαλτική με εκλεκτά ακούσματα.
Μετά την απαραίτητη εισαγωγή για τη διευκρίνιση των όρων και τη χρήση του βιβλίου, η συγγραφέας επιχειρεί μια σύντομη αναφορά στην αρχή της ψαλτικής τέχνης με την έλευση του Χριστιανισμού, την υμνογραφία, την εξέλιξη της μουσικής και τη σύνδεσή της με τον σύγχρονο κόσμο.
Ύστερα από τους προλόγους, τις ευχαριστίες και την εισαγωγή όπου διατυπώνεται η ιδέα για τη σαγήνη της βυζαντινής μουσικής, η ύλη του βιβλίου εκτείνεται σε έξι κεφάλαια και ένα επίμετρο. Όλα συνοπτικά διατυπωμένα, απαντούν σε ανάλογα ερωτήματα-ζητήματα: Γιατί η μουσική λέγεται «βυζαντινή», πώς σχετίζεται με τον Χριστιανισμό και την Χριστιανική αυτοκρατορία, πώς εξελίχθηκε μετά την άλωση της Πόλης κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο και την τουρκοκρατία και ποιο ρόλο έπαιξαν οι τρεις μουσικοδιδάσκαλοι του 19ου αιώνα και η μεταρρύθμιση του 1814, ποια σχέση έχει η βυζαντινή με την ελληνική εθνική μουσική και τέλος ποια είναι τα ζεύγη που εντοπίζονται στην ερμηνεία και χρήση της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής π.χ. τοπικό –υπερεθνικό, δάσκαλος – μαθητής, αριστοκρατικό - λαϊκό, συναυλία – θεία λειτουργία κ. ά.
Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική είναι στοιχείο έκφρασης του Χριστιανικού δόγματος και του τελετουργικού εν γένει, όπως επικράτησε ανά τους αιώνες. Φυσικά, δεν παραλείπει να αναφερθεί στους μεγάλους υμνογράφους και μουσικούς όπως τον Ρωμανό τον Μελωδό ή τον Ιωάννη Κουκουζέλη, τους μουσικούς κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας με έμφαση στην προσφορά του Πέτρου Πελοποννησίου και άλλων συνθετών και ψαλτών του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα. Κι ακόμα να τονίσει την ιδιαίτερη προσφορά των τριών μουσικοδιδασκάλων της μεταρρύθμισης, του Χρυσάνθου που συνέγραψε και το Μέγα Θεωρητικόν της Μουσικής, του Γρηγορίου Πρωτοψάλτη και του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακα, καθώς και τη σημασία που είχε αυτή καινοτομία για την εκμάθηση, εξέλιξη και διάδοση της βυζαντινής μουσικής. «Στην εποχή τους», σημειώνει, «οι τρεις διδάσκαλοι θεωρούνταν νεωτεριστές, ενώ στην εποχή μας αναγνωρίζονται ως θεματοφύλακες της παράδοσης αν και για πολύ κόσμο είναι παντελώς άγνωστοι».
Η Γκόρντανα υποστηρίζει πως «Η μουσική είναι μια θεραπευτική τέχνη, διότι μπορεί να κωδικοποιήσει την ασίγαστη ροή πληροφοριών κι έχει τη δύναμη να φωτίσει ακροατή και μουσικό με ακτίνες φωτός που η αιωνιότητα ρίχνει πάνω στο παρόν.» Η βυζαντινή μουσική τονίζει πως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το λόγο, με την ποίηση και με το χριστιανικό δόγμα εκφράζοντας ένα ευρύτερο νόημα κοσμοθεώρησης. Η μουσική αυτή όχι μόνο επιβιώνει αλλά και καλλιεργείται σε μια εποχή σαν τη δική μας της «ιλιγγιώδους ηχητικής παραγωγής» και έχει τη δυνατότητα να θέτει «ηθικά ζητήματα», ώστε να γίνεται ο άνθρωπος «συνολικά καλύτερος». Για το λόγο αυτό θεωρεί πως η βυζαντινή μουσικήείναι μια «ζωντανή μουσική που αντηχεί μέσα και έξω από τους ναούς, στην κάθε χαρά και λύπη μας…» Επιπλέον ο διαλογικός χαρακτήρας της ψαλτικής τέχνης την κάνει να είναι «μια περιπλανώμενη τέχνη που ταξιδεύει και διαδίδεται από στόμα σε στόμα από ενορία σε ενορία, από αιώνα σε αιώνα, με ανταλλαγή γραπτού ή ηχογραφημένου υλικού και πάνω απ’ όλα με φυσική παρουσία του ψάλτη.» Για την Γκόρντανα Μπλαγκόγιεβιτς το να ακούει κανείς βυζαντινή μουσική σήμερα είναι σαν να πραγματοποιεί ένα γοητευτικό ταξίδι στο σύμπαν.
Χ. Λάνδρος
Επικοινωνία: e-mail: gordanablago@gmail.com
Εκκλησιαστικό Ίδρυμα Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Κωστή Παλαμά 7, Πατήσια, 11141 Αθήνα.
Τηλ. 211.1164983, 6988.996060
[1]Γεωγίου Κ. Αγγελινάρα, Μουσικόν απάνθισμα, Σάμος 2020, σ. 1-2
[2]Γ. Αγγελινάρας, Έκφρασις Ψαλτικής Τέχνης, εκδ. Άθως 2009.
[2]Γ. Αγγελινάρας, Έκφρασις Ψαλτικής Τέχνης, εκδ. Άθως 2009.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου