Σακχαρώδης Διαβήτης - Τα σωστά κλειδιά ανοίγουν τις πόρτες για μια καλύτερη ζωή - Γράφει ο Χρήστος Καζάζης*

Ο ειδικός παθολόγος Χρήστος Καζάζης γράφει με αφορμή την 14η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη. «Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (IDF) ένας στους δέκα ανθρώπους παγκοσμίως έχει σακχαρώδη διαβήτη, ενώ μέχρι το 2045 η αναλογία θα είναι ένας στους επτά, δηλαδή περίπου 780 εκατομμύρια.

Πάνω από το 90% των ανθρώπων αυτών πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Οι κύριοι παράγοντες για την εμφάνιση αυτού του τύπου διαβήτη είναι τέσσερις : η αστικοποίηση, η γήρανση του πληθυσμού, τα μειωμένα επίπεδα άσκησης και φυσικής δραστηριότητας καθώς και η αύξηση των ατόμων που είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Η λήψη προληπτικών μέτρων για τους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 αλλά και οποιαδήποτε μορφή διαβήτη συμβάλλει στην αποφυγή ή στην καθυστέρηση εμφάνισης των επιπλοκών της νόσου.

Όσο αφορά τις επιπλοκές, ο ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει εξ’ αρχής να είναι ενημερωμένος για αυτές, τι επιπτώσεις μπορεί να έχουν στη ζωή του και με ποιους τρόπους θα τις ανιχνεύσει έγκαιρα, σε συνεργασία με το γιατρό του, ώστε να αποφευχθούν ή να καθυστερήσουν, όσο αυτό είναι δυνατό, μη αναστρέψιμες βλάβες στην υγεία του. Τα συστήματα και όργανα που κυρίως προσβάλλονται είναι το καρδιοαγγειακό σύστημα, τα μάτια, οι νεφροί και τα κάτω άκρα. Συγκεκριμένα:

· Οι άνθρωποι με διαβήτη έχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να υποστούν ένα έμφραγμα ή ένα αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

· Ένας στους τρεις ασθενείς με διαβήτη θα αναπτύξει κάποιας μορφής απώλειας όρασης.

· Η νεφρική ανεπάρκεια είναι δέκα φορές πιο συχνή σε άτομα με διαβήτη.

· Κάθε 30 δευτερόλεπτα ακρωτηριάζεται ένας ασθενής με διαβήτη κάπου στον κόσμο.

Ο σωστός έλεγχος του σακχάρου, της αρτηριακής πίεσης και της χοληστερίνης αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της πρόληψης ή της καθυστέρησης εμφάνισης των επιπλοκών του διαβήτη. Συνεπώς ο αυτοέλεγχος της πίεσης και του σακχάρου από τον ασθενή στο σπίτι, αλλά και η εξέταση στο ιατρείο σε συνδυασμό με τον τακτικό εργαστηριακό έλεγχο, που θα προτείνει ο θεράπων ιατρός, είναι τα απαραίτητα εργαλεία στη ρύθμιση των παραπάνω σημαντικών παραμέτρων. Είναι, δυστυχώς, συχνό το φαινόμενο, ένας ασθενής με διαβήτη να έχει την πεποίθηση ότι εφόσον «αισθάνεται καλά» δε χρειάζεται να επισκέπτεται το γιατρό του για να μιλήσει μαζί του και να εξεταστεί και αρκείται σε μια απλή επανάληψη της συνταγογράφησης των φαρμάκων του σε κάποιο αγροτικό ιατρείο ή αλλού. Με δεδομένο ότι οι διαβητικές επιπλοκές είναι συνήθως «σιωπηλές», δηλαδή δεν προειδοποιούν τον ασθενή, είναι τραγικό να βλέπουμε ακόμα και σήμερα τέτοιες παραμελημένες περιπτώσεις, όπου οι βλάβες δεν είναι δυνατό να διορθωθούν.

Μια άλλη σημαντική παράμετρος, η οποία χρήζει τακτικού ελέγχου στο εργαστήριο, είναι η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (συμβολίζεται με το HbA1c). Αυτή δείχνει το μέσο όρο του ζαχάρου τους τελευταίους τρεις μήνες και βοηθά το γιατρό να πάρει αποφάσεις σχετικά με τη ρύθμιση του σακχάρου. Τέλος ένας άλλος, όχι και τόσο γνωστός, δείκτης, αλλά πολύ σημαντικός, είναι το κλάσμα της αλβουμίνης προς την κρεατινίνη σε δείγμα ούρων. Ο δείκτης αυτός δίνει πληροφορίες όχι μόνο για το αν υπάρχει προσβολή των νεφρών αλλά και για πιθανό επεισόδιο στο καρδιοαγγειακό σύστημα, βοηθώντας έτσι το γιατρό στην έγκαιρη λήψη μέτρων, αλλά και στην παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σημειώσω ότι για τα επιθυμητά όρια σακχάρου, πίεσης και χοληστερίνης υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες από μεγάλα και έγκυρα επιστημονικά σώματα, όπως η Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία, η Ευρωπαϊκή Διαβητολογική Εταιρεία και στην Ελλάδα η Ελληνική Διαβητολογική Εταιρεία. Τα όρια όμως αυτά, όπως αναφέρουν άλλωστε και οι ίδιες οι Επιστημονικές Εταιρείες, θα πρέπει να εξατομικεύονται, δηλαδή να τροποποιούνται, αν χρειάζεται, για τον κάθε ασθενή ξεχωριστά, ανάλογα με την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, τις συνυπάρχουσες παθήσεις, τις τυχόν επιπλοκές αλλά και τις οικονομικές δυνατότητες που έχει ένας ασθενής. Έτσι ένας ασθενής προχωρημένης ηλικίας με πολλές συνυπάρχουσες παθήσεις και επιπλοκές, θα έχει άλλους, πιο χαλαρούς, θεραπευτικούς στόχους στο σάκχαρο νηστείας, τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη και την αρτηριακή πίεση σε σχέση με έναν ασθενή νεότερο χωρίς διαβητικές επιπλοκές ή άλλα προβλήματα υγείας. 

Ο σκοπός που μπαίνει ένας τέτοιος διαχωρισμός είναι να μη προκληθούν περισσότερα προβλήματα υγείας σε ένα ήδη επιβαρυμένο ασθενή από μια «επιθετική» θεραπευτική τακτική (πχ αν επιχειρηθεί αυστηρή ρύθμιση του σακχάρου σε έναν υπερήλικα, με δυσκολίες συμμόρφωσης στη θεραπεία και εγκατεστημένες διαβητικές ή άλλες σοβαρές επιπλοκές, ενέχεται ο κίνδυνος εμφάνισης υπογλυκαιμιών, οι οποίες μπορεί να κοστίσουν ακόμα και τη ζωή στον ασθενή). Είναι λοιπόν σημαντικό ο γιατρός σε συνεργασία με τον ασθενή να καθορίσουν συγκεκριμένους και ρεαλιστικούς στόχους στη θεραπεία, οι οποίοι θα πρέπει σε τακτά διαστήματα να επαναξιολογούνται και, αν χρειάζεται, να τροποποιούνται.

Ας μη ξεχνάμε και τη σημαντική συμβολή συγκεκριμένων εμβολίων στη υγεία ενός διαβητικού ασθενή. Το ανοσοποιητικό σύστημα, λόγω του διαβήτη, δεν αντιδρά σε μια λοίμωξη όπως θα έπρεπε και εδώ έρχονται τα εμβόλια να βοηθήσουν. Ανεξάρτητα ηλικίας είναι απαραίτητα ετησίως το εμβόλιο της εποχικής γρίπης αλλά και του κορωνοϊού, σύμφωνα με τις εκάστοτε επίσημες οδηγίες. Επίσης απαραίτητα θεωρούνται και τα εμβόλια του πνευμονιόκοκκου και του έρπητα ζωστήρα.

Ο διαβήτης απαιτεί ομάδα ιατρών και επαγγελματιών υγείας, όπως θα δούμε παρακάτω, για τη σωστή αντιμετώπισή του. Έτσι εκτός από τον κεντρικό και συντονιστικό ρόλο του Διαβητολόγου, είναι καθοριστική και η συμβολή του Οφθαλμίατρου, τον οποίο ο ασθενής πρέπει να επισκέπτεται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο για βυθοσκόπηση, εξέταση η οποία μπορεί να προλάβει επικίνδυνες για την όραση καταστάσεις, ακόμα και την τύφλωση. Παράλληλα ο Καρδιολόγος παίζει και αυτός πολύ σημαντικό ρόλο στη διάγνωση και αντιμετώπιση των καρδιολογικών επιπλοκών σε έναν διαβητικό ασθενή, οι οποίες δυστυχώς μπορεί να είναι «σιωπηλές», δηλαδή χωρίς συμπτώματα. Η σιωπηλή ισχαιμία του μυοκαρδίου είναι μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο. Γενικά όλες οι ιατρικές ειδικότητες μπορεί να χρειαστεί να παράσχουν εξειδικευμένη γνώμη και αντιμετώπιση σε προβλήματα που ενδεχομένως να παρουσιάσει το άτομο με διαβήτη.

Άφησα τελευταίο το πιο δύσκολο κομμάτι στη θεραπεία ενός ατόμου με σακχαρώδη διαβήτη. Τη συστηματική δηλαδή εφαρμογή ενός προγράμματος υγιεινής διατροφής και σωματικής άσκησης που θα έχει διάρκεια και μόνιμα αποτελέσματα κυρίως στον έλεγχο του σωματικού βάρους. Ενώ έχουμε αλματώδεις προόδους στη φαρμακευτική αντιμετώπιση της νόσου, στο κομμάτι της αλλαγής του τρόπου ζωής μέσω δίαιτας και άσκησης υπάρχει, ας μου επιτραπεί η έκφραση, παταγώδης αποτυχία παγκοσμίως. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Παραδείγματος χάρη η παχυσαρκία, βασικός παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, δεν αντιμετωπίζεται από την κοινωνία ως νόσος, αλλά ούτε και από τη βιομηχανία τροφίμων, η οποία όπου μπορεί προσθέτει αχρείαστη ζάχαρη (πχ στο ψωμί ή στα παξιμάδια), δημιουργώντας έτσι συνθήκες εθισμού στην όποια τροφή εμπορεύεται. Αλλά και το ίδιο το σύστημα υγείας δεν αντιμετωπίζει τα άτομα με παχυσαρκία ως όφειλε, δηλαδή μεομάδα επαγγελματιών υγείας, η οποία θα προσφέρει συντονισμένα, δωρεάν και άμεσα την υποστήριξη που χρειάζεται σε σταθερή βάση. 

Επιπρόσθετα ένα άλλο εμπόδιο θεωρείται η έλλειψη δωρεάν πρόσβασης σε διαιτολογική υποστήριξη από εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας, ο οποίος σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό πρέπει να καθορίσουν ένα σχέδιο διατροφής, το οποίο κατά καιρούς θα πρέπει να επικαιροποιείται με βάση τη γενική κατάσταση και την ηλικία του ασθενούς. Το άτομο με διαβήτη συνήθως έχει παγιωμένες κακές διατροφικές συνήθειες, συνεπώς απαιτείται αυτή η μακροχρόνια και σταθερή σχέση με τον διαιτολόγο. Πράγμα που, κυρίως, λόγω κόστους είναι ανέφικτο. Για τους ίδιους λόγους υπάρχει δυστοκία στη πρόσβαση στον ψυχολόγο, ο οποίος αποτελεί βασικό πυλώνα στην αλλαγή τρόπου ζωής από τον διαβητικό ασθενή. Όσο αφορά την άσκηση η κλασσική προτροπή για αερόβια άσκηση, πχ 150 λεπτά την εβδομάδα γρήγορο περπάτημα, ή κολύμπι ή ποδηλασία, είναι μεν η επίσημη σύσταση των μεγάλων επιστημονικών εταιρειών, δεν είναι όμως σε αρκετές περιπτώσεις εφικτή. Και αυτό διότι πολύ συχνά το άτομο με διαβήτη παρουσιάζει ήδη κινητικά προβλήματα είτε λόγω αρθρίτιδας στα κάτω άκρα, η οποία είναι συχνή σε παχύσαρκους και ηλικιωμένους ανθρώπους, είτε λόγω άλλης νόσου (πχ νόσου Πάρκινσον, η οποία είναι επίσης συχνή σε διαβητικούς ασθενείς), είτε διότι ο ασθενής βρίσκεται για άλλη αιτία σε ένα αναπηρικό αμαξίδιο. Αυτό σημαίνει ότι οι συγκεκριμένοι ασθενείς θα πρέπει να ακολουθήσουν εξατομικευμένο και εξειδικευμένο πρόγραμμα σωματικής άσκησης, το οποίο θα σχεδιάζεται και θα εποπτεύεται από ομάδα κατάλληλα εκπαιδευμένων επαγγελματιών υγείας.

Χρήστος Καζάζης

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει παντού δωρεάν και χωρίς αναμονή πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες και, κυρίως, αυτές δεν είναι διαθέσιμες σε απομακρυσμένες και νησιωτικές περιοχές ούτε επί πληρωμή. Στο Ηνωμένο Βασίλειο ο γιατρός μπορεί να συνταγογραφήσει την άσκηση, όπως ακριβώς τα φάρμακα, και να παραπέμψει τον ασθενή σε ένα γυμναστήριο, όπου θα ασκηθεί δωρεάν. Τέτοια προγράμματα περιλαμβάνουν φυσικά και μη διαβητικούς ασθενείς με άλλες σοβαρές παθήσεις.

Συμπερασματικά η διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη απαιτεί την αδιάλειπτη και στενή συνεργασία γιατρού και ασθενή με σκοπό τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης επιπλοκών αλλά και, αν εμφανιστούν, την έγκαιρη αντιμετώπισή τους. Ο διαβήτης απαιτεί ομάδα ιατρών και επαγγελματιών υγείας για τη σωστή αντιμετώπισή του. Το κόστος μιας τέτοιας ολοκληρωμένης αντιμετώπισης είναι δυσβάστακτο για την πλειοψηφία του πληθυσμού, συνεπώς, μέσα από κατάλληλο σχεδιασμό διάθεσης πόρων και οργάνωσης του ανθρώπινου δυναμικού, θα μπορούσε να αποτελέσει μια σημαντική δωρεάν παροχή του Εθνικού Συστήματος Υγείας σε ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού της χώρας.»

*Ειδικός παθολόγος με εξειδίκευση στο Σακχαρώδη Διαβήτη

Πηγές:
1. https://idf.org/
2. https://professional.diabetes.org/content-page/practice-guidelines-resources
3. https://www.ede.gr/

Από την έντυπη έκδοση του «Σαμιακού Βήματος»