Οι αϊλακτζήδες της Σάμου το 1821 που σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους - Γράφει ο Χρίστος Λάνδρος

Τα νέα τεκμήρια για τη σαμιακή Επανάσταση του 1821 έχουν διασώσει τα ονόματα πεσόντων στην πρώτη εκστρατεία του οθωμανικού στόλου τον Ιούλιο του 1821, αφενός μέσω ποιήματος του Γεωργίου Κλεάνθη και αφετέρου διότι στα πλαίσια εφαρμογής του τοπικού στρατοπολιτικού συστήματος ενισχύθηκαν από το Δημόσιο Ταμείο οι οικογένειές τους. 

Τα έξοδα της οικονομικής βοήθειας στις οικογένειες των πεσόντων έχουν καταχωρηθεί και στον Κοινό κώδικα του 1823 στο κεφάλαιο με τον τίτλο «Ὅσα εἰς τὰς φαμελίας τῶν θανατωθέντων ὑπὲρ πατρίδος εἰς τὸν κατὰ τοῦ Ὀθωμανικοῦ Στόλου πόλεμον». Στο τέλος του κειμένου του Στρατοπολιτικού επίσης αναφέρονται οι τρεις οικογένειες των πεσόντων: «Τρέφονται δε τώρα [δηλ. το 1822] εκ του Κοινού Ταμείου αι φαμηλίαι τριών ενδόξων αποθανόντων εις τον πόλεμον της Πατρίδος κατά του Οθωμανικού Στόλου». Και από το ποίημα του Κλεάνθη με τίτλο «Ἐπιτάφιος ὕμνος εἰς τοὺς ὑπὲρ Πατρίδος πεσόντας τὴν 5ην Ἰουλίου 1821 ἐν τῇ πρώτῃ κατὰ Σάμου ἐφόδῳ τοῦ Ὀθωμανικοῦ Στόλου» παραθέτω δύο στροφές:

Νικολάκης ὁ Σερέτης καὶ ὁ Λιόζος ὁ Μανόλης

Απετῶντες εἰς τὰ ὕψη. Κεραυνός Τουρκῶν Μανώλης

Τοῦ Παπαχατζῆ Γεώργη, ἀστραπόμορφος ὁπλίτης

Καὶ Χριστόδουλος ἐκεῖνος ὁ ἀκούων Σκοπελίτης. 

Ὁ Σταυρὸς ποῦ σᾶς ὑπάγει, ἀξιΰμνητοι πολῖται;

Απεθάνατε καὶ ζῆτε, σιωπᾶτε καὶ λαλεῖτε!

Ἡ Πατρὶς κ’ ἡ Ἐκκλησία μὲ εὐχὰς καὶ εὐλογίαν

Σᾶς προπέμπουσιν εἰς τάφον, πόλιν τῆς άθανασίας.

Αυτοί ήταν οι πρώτοι Σαμιώτες που έπεσαν στον αγώνα υπέρ της ελευθερίας της Σάμου το 1821: Νικόλαος Σερέτης, Μανόλης Λιόζος, Μανόλης Παπαχατζής και Χριστόδουλος Σκοπελίτης .

Όμως δεν ήταν οι μόνοι. Δέκα άλλοι Σαμιώτες, πριν από τη μάχη στον Κάβο Φονιά, θυσιάστηκαν υπέρ της Πατρίδας από τους Τούρκους «διά την επισυμβάσαν επανάστασιν της Ελλάδος». Αυτή τη θυσία των Σαμιωτών που θανατώθηκαν άδικα στο Μπόντρουμ την πληροφορηθήκαμε από την ανάγνωση των Πρακτικών της Λογιστικής Επιτροπής του 1832, τα οποία είναι πλέον προσιτά σε κάθε ενδιαφερόμενο από την έκδοση Η Σαμιακή Επανάσταση του 1821. Οικονομική και Λογιστική αποτύπωση, Απόπλους 2025. 

Η Λογιστική Επιτροπή που συγκροτήθηκε το 1832 ανέλαβε να ελέγξει όλους τους λογαριασμούς του Κοινού της Σάμου από το 1820 μέχρι το 1832 και να εξετάσει τι όφειλαν οι κατά καιρούς προεστοί στο Κοινό Ταμείο, ποιες οφειλές είχαν οι κοινότητες της Σάμου στο ταμείο και αντιστρόφως τι όφειλε το Κοινό της Σάμου προς τις κοινότητες ή τους πολίτες. Οι τελευταίοι μπορούσαν με αιτήσεις τους προς την Λογιστική Επιτροπή να ζητήσουν τα ποσά που θεωρούσαν ότι τους χρεωστούσε η «Πατρίς» , δηλαδή το Κοινό Ταμείο.

Στις 18 Μαρτίου 1832 η Αικατερίνη Κορδογιάννου από τη Χώρα υπέβαλε αναφορά στην Λογιστική Επιτροπή ζητώντας τα δεδουλευμένα για τον άνδρα της που έχασε τη ζωή του από τους Τούρκους στο Μποντρούμ. Ο σύζυγός της είχε σταλεί από το Κοινό της Σάμου με άλλους 9 ως αϊλακτζής στο εκεί ναυπηγούμενο οθωμανικό πλοίο το 1821 και αφού είχε δουλέψει έξι μήνες θανατώθηκε από τους Οθωμανούς «διά την επισυμβάσαν επανάστασον της Ελλάδος». Εκτός από την Αικατερίνη Κορδογιάννου παρόμοια αναφορά υπέβαλαν και οι Γραμματική και Παρασκευή Μπακρά από τη Χώρα. Η Λογιστική Επιτροπή ερεύνησε τα κατάστιχα του τελευταίου προεστού της τουρκοκρατίας Κώνστα Δημητρίου και διαπίστωσε πως οι αϊλακτζήδες ήταν δέκα και στάλθηκαν στις 16 Μαρτίου 1821 στην συγκεκριμένη εργασία ναυπήγησης του οθωμανικού πλοίου, με μισθό 30 γρόσια το μήνα. Πιθανόν όλοι ή κάποιοι από αυτούς να ήταν καραβομαραγκοί. Έλαβαν μάλιστα ένα μηνιαίο προκαταβολικά. Ήταν άτυχοι όμως όπως σημειώνεται στην πρώτη αναφορά. Πρέπει να δούλεψαν μέχρι τα τέλη Ιουνίου, περίπου τρεισήμισι μήνες. Όταν έφτασε η είδηση της Επανάστασης της Σάμου στο Μπόντρουμ (Βουδρούμι) σφαγιάστηκαν από τους Τούρκους.

Τι ήταν λοιπόν αυτοί οι αϊλακτζήδες; Έτσι ονομάζονταν οι ημερομίσθιοι εργάτες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που αποστέλλονταν από το Κοινό για να δουλέψουν σε τσιφλίκια. Στην περίπτωση της Σάμου στάλθηκαν με έξοδα του Κοινού να δουλέψουν στην ναυπήγηση πλοίου. Δεν είναι γνωστά τα ονόματα και των 10 αϊλακτζήδων. Ούτε θα μάθαινε κανείς γι’ αυτούς, αν οι χήρες τους δεν ζητούσαν να λάβουν από το Γενικό Ταμείο της Σάμου τα δεδουλευμένα των συζύγων τους. 

Χρίστος Λάνδρος

Το αίτημα ήταν λογικό και δίκαιο. Η Λογιστική Επιτροπή που είχε το έργο του ελέγχου των απαιτήσεων κοινοτήτων και των πολιτών, αφού έλαβε υπόψη της όλα τα στοιχεία κατέληξε στην απόδοση δικαιοσύνης και ικανοποίησε το αίτημα των γυναικών με την ακόλουθη πράξη της.

… Έχουσα υπ’ όψιν της η Επιτροπή αύτη τας αναφοράς της Κ. Αικατερίνης Κορδογιάννου και της Κυρίας Γραμματικής και Παρασκευής μπακράδενας, ερευνήσασα περί αυτής της υποθέσεως τα κατάστιχα του εσχάτου Κοινού Προεστώτος της τουρκοκρατείας Κ. Κώνστα Δημητρίου, πληροφοηθείσα παρ’αυτού, διά ζώσης φωνής, περί αυτών βασίμως ότι οι αποσταλέντες εις Βουδρούμη αϊλακτζήδες ήσαν δέκα, ότι απεστάλησαν την 16 μαρτίου του 1821, ότι έλαβον ανά χείρας ένα μηνιαίον εμπρός ο καθείς των προς γρ. 30, ότι περί τον Ιούνιον του ιδίου έτους εβίασαν αι γυναίκες των τον ειρημένον Κ. Κώνσταν και τους έδωκε Γρ(όσι)α 200, ότι εν καιρώ επάρχου Μώραλη ο τότε ταμίας Κ. Χατζή Δημήτριος Κιέπετζης έδωκεν εις επτά γυναίκας των Γρ(όσι)α 70, συμπεράνασα τον καιρόν καθόν ήσαν ζώντες και εδούλευον, εξάγει ότι οι δέκα αϊλακτζίδες κατά συμπερασμόν εδούλευσαν μήνας τρισήμισι, ότι προς Γρ(όσι)α 30 φέρουσι Γρ(όσι)α 1.050, ότι εξ αυτών έλαβον Γρ(όσι)α 570 και ότι προς εξόφλησιν μένει να λάβουν Γρ(όσι)α 480·

Αποφασίζει

Αι γυναίκες των δέκα αϊλκτζίδων και εν ελλείψει αυτών τα τέκνα των ή οι πλησιέστεροι των συγγενών των να λάβωσιν από το Κοινόν Ταμείον προς εξόφλησιν και να τα μερισθώσι πρώτα και δεύτερα επίσης Γρ(όσι)α πεντακόσια αρ. 500[1].

Με βάση αυτή την απόφαση η Λογιστική Επιτροπή απέστειλε στις γυναίκες των αϊλακτζήδων την εξής επίσημη απάντησή της.

Αρ. 98

Προς τας γυναίκας, τέκνα και συγγενείς των δέκα αϊλακτζήδων, των θυσιασθέντων παρά των Οθωμανών εις Βουδρούμη[2]

Από αναφοράν της Κ. Αικατερίνης Κορδογιάννου, Γραμματικής και Παρασκευής

Μπακράδενας λαβούσα αιτίαν η Επιτροπή· ερεύνησε περί της αρχής, καθήν απεστάλησαν οι αδελφοί ούτοι εις την οθωμανικήν δούλευσιν και επληροφορήθη ότι ήτον η 16 Μαρτίου του 1821, εκ της οποίας και υπέθεσεν ότι εδούλευσαν τρισήμισι μήνας εκεί, εξετάσασα και περί του μισθού των επληροφορήθη ότι έλαβον την ημέραν καθήν ανεχώρησαν ένα μηνιαίον γρ. 300 από τους Κοινούς Προεστώτας εκείνης της εποχής, ότι έλαβον αι γυναίκες και συγγενείς των και από τον Κύριον Κώνσταν Δημητρίου Γρ. 200, ότι έλαβον και από τον Κ. Χατζή Δημήτριον Κιέπετζην Γρ. 70· ενεκρίθη και διά της πράξεως της 26 μαΐου να λάβωσιν από το Κοινόν Ταμείον προς τελείαν εξόφλησιν Γρ. 500 και να τα μερισθώσιν επίσης πρώτα και ύστερα, διά να λάβη ο κληρονόμος καθενός των θυσιασθέντων ό,τι του ανήκει, ελπίζουσα να επικυρώση ταύτην την πράξιν και η οσονούπω συγκαλεσθησομένη της Πατρίδος συνέλευσις και χάριν απαντήσεως σας δίδει την είδησιν.

Τη 28 μαΐου 1832

Εν φρουρίω Σάμου
η Επιτροπή κτλ.

Παρά το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των δέκα Σαμίων που θυσιάστηκαν υπέρ πατρίδος το 1821, ούτε και κάποια ηρωική τους πράξη, εντούτοις αυτοί ανήκαν στους πρώτους νεκρούς της σαμιακής Επανάστασης. Ας είναι αυτό το σημείωμα μνημόσυνο στους άγνωστους Σαμιώτες του 1821 και ας γίνει αφορμή να μνημονεύονται μαζί με τους άλλους άγνωστους ήρωες του 21.

Σάμος, 5 Ιουνίου 2025
Χρίστος Λάνδρος

[1] Χ. Λάνδρος, Η Σαμιακή Επανάσταση του 1821, Οικονομική και Λογιστική αποτύπωση, Αθήνα 2025, σ. 152
[2] Χ. Λάνδρος, ό.π., σ. 236

Από την έντυπη έκδοση του «Σαμιακού Βήματος»