Όταν νικάει το καλό στο «Αναλαμπές στο σκοτάδι» του Γιώργου Βοϊκλή - Γράφει ο Πάνος Μανωλίτσης*

Ένα βιβλίο που διαβάζεται σαν αφήγηση του παλιού καιρού μπροστά στο αναμμένο τζάκι.Λένε ότι στην αέναη πάλη του καλού με το κακό νικάει συνήθως το κακό, γι’ αυτό και ο κόσμος «πάει κατά διαόλου». Στο λογοτεχνικό χρονικό του Γιώργου Βοϊκλή για τη στρατιωτική του θητεία, και μάλιστα στα δυο πρώτα χρόνια της δικτατορίας, συμβαίνει το αντίθετο: Τις δύσκολες καταστάσεις που αντιμετωπίζει, τις κακοτοπιές που συναντάει και τις παγίδες που στήνουν στο δρόμο του οι μηχανισμοί της δικτατορίας, τις ξεπερνάει με την εμφάνιση ενός «από μηχανής θεού» κάθε φορά. 

Ένας Δόκιμος του Ταχυδρομικού, φανατικός αναγνώστης του Καζαντζάκη, ένας πρώην αστυφύλακας, που από μάρτυρας κατηγορίας γίνεται μάρτυρας υπεράσπισης, ένας χαφιεδάκος θαυμαστής του Στέλιου Καζαντζίδη, κι ένας Υπολοχαγός Στρατιωτικός Γιατρός, ριψοκινδυνεύουν για χάρη του κι έτσι γλυτώνει τέσσερις φορές το Στρατοδικείο.

Αυτές είναι οι «Αναλαμπές» του τίτλου.

Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, που αναφέρεται στις δυο εβδομάδες που βρέθηκε ο συγγραφέας, το καλοκαίρι του 1969, στην Ψυχιατρική Κλινική του στρατού, είναι το ίδιο με το πρώτο κεφάλαιο του προηγούμενου βιβλίου του, του πολιτικού μυθιστορήματος με τίτλο «Ο Σιωπηλός Αμερικάνος», το οποίο αποτελεί συνέχεια αυτού του Χρονικού.

Το κεντρικό μήνυμα που διατρέχει όλες τις σελίδες του βιβλίου είναι ότι σε κάθε αντιπαράθεση του κακού με το καλό, στο τέλος νικάει το καλό. Ότι σε κάθε εσωτερική σύγκρουση του καθενός μας, νικάει πάντα «ο καλός μας εαυτός». Γι’ αυτό και το τελικό συμπέρασμα του συγγραφέα είναι:

«Περισσότερη εμπιστοσύνη στον άνθρωπο.
Μεγαλύτερη αισιοδοξία για το μέλλον».

Αυτή όμως είναι η μία μόνο διάσταση του βιβλίου. Η δεύτερη είναι ότι πρόκειται για μια απολαυστική αφήγηση χαρακτηριστικών περιστατικών της στρατιωτικής ζωής, σαν κι αυτά που συνηθίζονται στις αντροπαρέες, ιδιαίτερα για παλιότερες εποχές που η θητεία ήταν 24μηνη.

Για τη λογοτεχνική διάσταση του βιβλίου, ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει στο προλογικό του σημείωμα: «Θα μπορούσα να ονομάσω το κείμενό μου μυθιστόρημα, όπως το «Κεκαρμένοι» του Ν. Κάσδαγλη, ή νουβέλα, όπως το «Η δόξα του σκαπανέα» του Μένη Κουμανταρέα. Δεν θέλω, όμως, να προδώσω την αλήθεια των γεγονότων που εξιστορώ, γι’ αυτό και το ονόμασα λογοτεχνικό χρονικό». Έτσι, μετά από αυτές τις δυο εμβληματικές λογοτεχνικές καταθέσεις για τη στρατιωτική θητεία, έχουμε μια ακόμη, που, αν και αναφέρεται σε πιο δύσκολη εποχή, ανιχνεύει και αναδεικνύει τις «αναλαμπές ανθρωπιάς» μέσα στο σκοτεινό τοπίο.

Εικόνες της κατάστασης που επικρατούσε στο στρατό τα χρόνια της δικτατορίας κατέγραψε το 1984 ο Νίκος Περάκης στην ταινία του με τίτλο «Λούφα και παραλλαγή», που σημείωσε μεγάλη εμπορική επιτυχία, όπως και η τηλεοπτική σειρά τριάντα επεισοδίων της ΕΡΤ με τον ίδιο τίτλο που ακολούθησε. Πρόκειται, βέβαια, για κωμωδία, από την οποία, όμως, δεν λείπει η ανθρώπινη, η κοινωνική θα λέγαμε, προσέγγιση του θέματος.

Ο Σαμιακής καταγωγής δημοσιογράφος και συγγραφέας
Γιώργος Βοϊκλής

Αντίστοιχα οι «Αναλαμπές στο σκοτάδι» θα μπορούσαμε να πούμε ότι διεισδύουν πιο βαθιά στην ψυχολογία του φαντάρου, χωρίς να υστερούν ως προς την εύθυμη, τη σατιρική ματιά στη στρατιωτική ζωή. Ιδιαίτερα στις δυο μπαλάντες για τη διμοιρία αγγαρείας στα οχυρά του Ρούπελ και για τον φαλακρό φαντάρο «που ήτανε πάντοτε γλύφτης / και έκανε πάντα πουστιές».

Δεν υστερεί, όμως, και στα «ψυχογραφήματα» των αξιωματικών, αλλά και της συζύγου του αξιωματικού του Α2, όταν ένα ποίημα του συγγραφέα που της διάβασε ο σύζυγός της, έγινε το «μαγικό χαλί» που τον ταξίδεψε από τη διμοιρία αγγαρείας σε μια «μονάδα κολέγιο».

Μετά από αυτό ερχόμαστε στην τρίτη διάσταση των «Αναλαμπών»:

Από τα ποιήματα και τα μικρά ποιητικά πεζογραφήματα που εντάσσει ο συγγραφέας στη ροή της αφήγησης, ή που αποτελούν το περιεχόμενο των «διαλειμμάτων» που παρεμβάλει, γίνεται φανερός στον αναγνώστη ο τρόπος που λειτουργεί η καλλιτεχνική δημιουργία. Το πως, δηλαδή, μεταφέρονται –ή αντανακλώνται- στο έργο τέχνης τα γεγονότα, οι συνθήκες που βιώνει ο δημιουργός, οι ψυχολογικές διακυμάνσεις και τα συναισθήματά του. Κι αυτό δε αφορά μόνο την ποίηση, αλλά και τη ζωγραφική, όπως γίνεται επίσης φανερό στον πίνακα του Μεμά Καλογεράτου που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.

Τέλος, το ενδιαφέρον που παρουσιάζει το βιβλίο για τη Στρατιωτική Λαογραφία επισημαίνει στο Επίμετρό του ο καθηγητής Μανόλης Βαρβούνης.

Όλα αυτά συμβάλουν στο να μοιάζουν οι «Αναλαμπές στο σκοτάδι» με αφηγήσεις του παλιού καιρού που ακούγαμε μπροστά στο αναμμένο τζάκι. Να μοιάζουν, δηλαδή, με σύγχρονο παραμύθι, που όλα όσα αναφέρει, όμως, είναι αληθινά.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΟΤΑΝ (Ιπποκράτους 15, Αθήνα) 

*Ο Πάνος Μανωλίτσης είναι δάσκαλος και ποιητής