4 Νοε 2020

"Τα εκκλησιαστικά μνημεία και η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σάμου μετά τον σεισμό" - Άρθρο του καθηγητή Μ. Γ. Βαρβούνη

Ο καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, συμπατριώτης μας Μανόλης Γ. Βαρβούνης, αρθρογραφεί για τα εκκλησιαστικά μνημεία και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας, μετά τον καταστροφικό σεισμό της 30ής Οκτωβρίου.


«Την Παρασκευή 30 Οκτωβρίου ο φονικός και καταστρεπτικός σεισμός χτύπησε το αγαπημένο μας νησί, την ιδιαίτερη πατρίδα μας, τη Σάμο. Ανθρώπινες ζωές αθώων παιδιών χάθηκαν, ορισμένοι τραυματίστηκαν, περιουσίες καταστράφηκαν, άνθρωποι ξεσπιτώθηκαν και η ζωή αναστατώθηκε.



Και βέβαια οι ανθρώπινες απώλειες είναι το πρώτο και ανεπανόρθωτο κακό, και η σκέψη και η προσευχή μας είναι στις ψυχές αυτές, αλλά και στους συγγενείς τους και σε όσους τραυματισμένοι βρίσκονται στο κρεβάτι του πόνου αναμένοντας την ίαση. Αλλά και οι καταστροφές περιουσιών, κτηρίων και μνημείων βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των επειγόντων, που χρειάζονται άμεση αντιμετώπιση, για να δρομολογηθεί η αποκατάσταση της ζωής στο νησί μας.

Θα θίξω εδώ μία καίρια, κατά την άποψή μου, όψη αυτών των προβλημάτων, η οποία σχετίζεται με τα εκκλησιαστικά μνημεία του νησιού μας. Φυσικά υπάρχου οι αρχαιότητες, αλλά και τα υπόλοιπα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία μας που έπαθαν ζημιές, όπως συνέβη λ.χ. με το μουσείο του Πυθαγορείου ή το κάστρο του Λυκούργου, ωστόσο οι μονές και οι ναοί μας αποτελούν μια ξεχωριστή περίπτωση. Αφενός διότι κατά κανόνα δεν εντάσσονται στις αποκαταστάσεις που συνήθως επιχειρεί το Υπουργείο Πολιτισμού και η Αρχαιολογική Υπηρεσία, και αφετέρου διότι είναι χώροι λατρείας λειτουργικοί, που δεν έχουν μόνο αισθητική ή ιστορική, αλλά και πνευματική και συναισθηματική αξία για όλους μας.

Οι ναοί και τα μοναστήρια μας που τραυματίστηκαν από τον σεισμό είναι οι χώροι όπου μεγαλώσαμε, όπου ζήσαμε χαρές και λύπες, όπου κατανυχθήκαμε και συγκινηθήκαμε, και με τους οποίους συνδέεται μεγάλο μέρος των αναμνήσεων που μας δένουν με τα παιδικά μας χρόνια και την νοσταλγία της ιδιαίτερης πατρίδας μας, του τόπου καταγωγής μας. Φανταστείτε τι θα ήταν τα χωριά και οι πόλεις της Σάμου για μας χωρίς τις εκκλησιές και τα μοναστήρια μας, ή με νέα ψυχρά τσιμεντένια κτήρια στη θέση τους, κτήρια που δεν έχουν πάνω τους τα σημάδια του χρόνου και των ανθρώπων, μέσα στα οποία δεν υπάρχουν οι σκιές των αγαπημένων μας προσώπων που δεν ζουν πια, που δεν συνδέονται με ό,τι πολυτιμότερο έχουμε, τις αναμνήσεις και την εθνική, θρησκευτική, πολιτιστική και τοπική ταυτότητά μας.


Ο κύριος μνημειακός πλούτος της Σάμου είναι αυτός ο θησαυρός μεταβυζαντινών ναών και μονών, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις μνήμες που κουβαλούν, ως πραγματικά «μνημεία», για όλους μας, τις οικογένειες και συλλογικά την κοινωνία μας. Αυτές οι εκκλησιές και τα μοναστήρια μας, τόσο στα χωριά μας ξεχωριστά όσο και γενικότερα στο νησί, άλλα πανσαμιακά προσκυνήματα όπως το μοναστήρι του Σταυρού, το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας ή η Μεταμόρφωση στο Πυθαγόρειο, και άλλα ορόσημα της δικής μας πορείας, της ζωής και του τόπου που μας γέννησε και μας ανάθρεψε, είναι σήμερα βαριά λαβωμένα, και έχουν την άμεση ανάγκη μας για να μπορέσουν να επιβιώσουν στο χρόνο.

Από τη σχετική ανακοίνωση της Ιεράς Μητρόπολης Σάμου και Ικαρίας μεταφέρω εδώ τον θλιβερό απολογισμό. Σύμφωνα με την ανακοίνωση αυτή, «τό μεγαλύτερο μέρος τῶν Ναῶν καί τῶν Μονῶν μας ἔχει πάθει μεγάλες ζημιές, ἐνῶ σέ μερικές περιπτώσεις αὐτές εἶναι ἀνεπανόρθωτες, ὅπως συνέβη στόν Ἱερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Καρλοβάσου, ὅπου ἐκφράζωνται φόβοι γιά τήν κατάρρευση τοῦ ἐναπομείναντος κτιριακοῦ σκελετοῦ. Ὁμοίως μέ σοβαρές ἕως καί ἀνεπανόρθωτες βλάβες εἶναι οἱ Ἱεροί Ναοί: Ἁγίου Σπυρίδωνος Βαθέος, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος καί Ἁγίας Ματρώνης Ἄνω Βαθέος, Ἁγίου Νικολάου Κοκκαρίου, Τιμίου Προδρόμου Ἁγίου Κωνσταντίνου, Ἁγίου Νικολάου Ὅρμου Καρλοβάσου, Ἁγίας Ματρώνης καί Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου Καρλοβάσου, Τιμίου Σταυροῦ καί Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου Μεσαίου Καρλοβάσου, Ἁγίου Ἀθανασίου Ὑδρούσης, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Κοντακαιΐκων, Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου Κονταΐκων, Τιμίου Προδρόμου Λέκκας, Ἁγίου Παντελεήμονος Τσουρλαίων, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Καστανιᾶς, Ὁσίου Ἀντωνίου καί Ἁγίας Παρασκευῆς Μαραθοκάμπου, Ἁγίου Νικολάου Κουμαιΐκων, Ἁγίου Γεωργίου Σκουραιΐκων, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Πλατάνου, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Πύργου, Ἁγίας Τριάδος Παγώνδα, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, Ἁγίας Ἄννης καί Ἁγίας Παρασκευῆς Χώρας, Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Πυθαγορείου, Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ Μυτιληνιῶν, Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Παλαιοκάστρου, ὅπως ἐπίσης ἡ Ἱερά Μονή Τιμίου Σταυροῦ Σάμου, ἡ Ἱερά Μονή Προφήτου Ἠλιού Καρλοβάσου, ἡ Ἱερά Μονή Ἁγίας Τριάδος Μυτιληνιῶν».

Θα αφήσουμε αυτές τις εκκλησιές να καταρρεύσουν; Έρχεται χειμώνας, με βροχές και ανέμους, και η κατάσταση για τα χτυπημένα απ’ το σεισμό μνημεία γίνεται ακόμη χειρότερη. Πώς θα σταθούμε άξια απέναντι στους προγόνους μας, αυτούς που κατέστησαν το όνομα του νησιού μας συνώνυμο της ανδρείας, της αδούλωτης αντίστασης, της πατριδολατρίας και του ηρωισμού, και πώς θα απολογηθούμε στα παιδιά μας και τις ερχόμενες γενιές για την ολιγωρία μας, αν επιτρέψουμε ο μοναδικός αυτός πλούτος, που είναι κοινός πολιτιστικός θησαυρός όλων μας, να καταστραφεί;



Ξέρω πως οι στιγμές είναι δύσκολες. Πως οι Σαμιώτες αγωνίζονται τώρα για την επόμενη ημέρα με πλήθος προβλημάτων, και πως αρκετοί έχουν, και δικαίως, ως πρώτη προτεραιότητα να επισκευάσουν τα σπίτια και να ξαναστήσουν τα νοικοκυριά τους. Υπάρχουν όμως και οι απόδημοι, που τα καλοκαίρια κατακλύζουν το νησί, από την ημεδαπή και την αλλοδαπή, από τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ευρώπη, την Αυστραλία κ.λπ., και τώρα είναι η ώρα να δραστηριοποιηθούμε όλοι, για να βοηθήσουμε ουσιαστικά τον τόπο μας. Μέσα στην ανάκαμψη αυτή, βεβαίως πρωτεύουσα θέση πρέπει να έχουν και οι εκκλησίες και τα μοναστήρια μας, που είναι συνυφασμένα με την ταυτότητα του τόπου μας, ώστε να μην επιστρέφουμε πια σε έναν τόπο που θα είναι εν μέρει ξένος, που θα έχει χάσει μεγάλο μέρος αυτών που οριοθετούν την οικειότητα και την αγάπη των αναμνήσεων και των προσδοκιών μας.

Νομίζω ότι η Ιερά Μητρόπολη Σάμου σε συνεργασία με τους Δήμους Ανατολικής και Δυτικής Σάμου πρέπει άμεσα να ανοίξει ειδικούς λογαριασμούς για τη συγκέντρωση χρηματικών προσφορών που θα προορίζονται για την επισκευή και αποκατάσταση των ναών αυτών. Ναών που οι πρόγονοί μας έχτισαν με θυσίες και προσωπική εργασία, με κόπους και στερήσεις, και που στέγασαν την συλλογική ζωή των Σαμίων, τους πόθους, τους αγώνες, ακόμη και τις εθνικές στιγμές της ανάτασης. Ας μην ξεχνάμε ότι σε λίγες μέρες θα εορτάσουμε την επέτειο της ένωσης του νησιού μας με την Ελλάδα έξω από το ναό του αγίου Σπυρίδωνα, όπου συνέβησαν τα ιστορικά εκείνα γεγονότα, διότι έχει υποστεί κι αυτός ζημιές.



Αν θα είναι ένας λογαριασμός ή ξεχωριστοί κατά μνημείο ή χωριό, ώστε εκεί να καταθέτουν οι καταγόμενοι από καθένα χωριό οι ναοί του οποίου έχουν πρόβλημα, δεν είναι της παρούσης. Αυτό μπορούν να το αποφασίσουν οι αρμόδιοι φορείς, που θα θεσπίσουν και τις διαδικασίες με τις οποίες θα γίνει η διαχείριση των ποσών, ώστε ούτε ένα ευρώ να μην πάει χαμένο. Εκείνο που επείγει όμως είναι να ανοιχτούν και να γνωστοποιηθούν αυτοί οι λογαριασμοί, πριν το πράγμα ξεχαστεί, πριν η καθημερινότητα όσων ζουν μακριά από τη Σάμο καλύψει τις ζοφερές εντυπώσεις από την σεισμική καταστροφή, και η όλη περίπτωση πέσει στη λήθη.

Δεν είναι ασφαλώς η πρώτη φορά που το νησί μας, με τους υπερήφανους και αγέρωχους ανθρώπους του, βίωσε μεγάλες καταστροφές. Όπως στο παρελθόν, έτσι και τώρα θα σταθούμε στα πόδια μας ξανά, γιατί αγαπούμε τη Σάμο και θα τη στηρίξουμε με κάθε τρόπο. Χρειάζεται όμως αποφασιστικότητα, μέθοδος και κινητοποίηση. Έτυχε στη γενιά μας αυτό το φορτίο. Θα το σηκώσουμε επάξια, δείχνοντας σε όλους ότι η Σάμος συνεχίζει να είναι το κατά την Ανατολή προπύργιο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και της Ρωμηοσύνης.

Αρκεί να μην ξεχάσουμε, και να μην επαναπαυθούμε, αλλά με φιλότιμο και αγάπη να προσφέρουμε ό,τι μπορούμε. Για να είμαστε σε θέση, την ώρα του απολογισμού, να καυχηθούμε στα παιδιά μας ότι θα τους παραδώσουμε μια Σάμο καλύτερη από εκείνη που παραλάβαμε.


Μ. Γ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ

Καθηγητής Λαογραφίας
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης / Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας»

Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΓΡΑΨΟΥ ΚΑΙ ΕΣΥ ΣΤΑ ALERTS ΤΟΥ ΣΑΜΙΑΚΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ

Δώστε μας ένα Email σας για να μαθαίνετε πρώτοι τι συμβαίνει

* indicates required